Kars ve Ardahan’da Şap Hastalığı

Kars ve Ardahan’da Şap Hastalığı: Artış Gerçekten Var Mı? Hangi Bölgelerde Etkili? Türkiye Ekonomisine Etkileri Nasıl Olabilir?

1. Şap Hastalığı Ne Zaman Başladı, Resmi Onay Var mı?

İlk klinik belirtiler 10 Temmuz 2025 günü, Ardahan Merkez Halilefendi Mahallesinde görüldü. Epitel örnekleri Şap Enstitüsü Müdürlüğüne gönderildi ve klinik doğrulama yapıldı .
Ardından Tarım ve Orman Bakanlığı ile yerel müdürlükler tarafından karantina ve aşılama önlemleri hayata geçirildi. Bu aşılama hareketleri, henüz hastalığın başladığı günlerde hızla devreye alınmış görünüyor .
Sonuç: Yeniden şap hastalığı Türkiye’de resmî olarak başladı.

2. Hangi Bölgelerde Görülmüş, Ne Kadar Yayılmış?

🎯 A) Ardahan İl Merkez ve İlçeleri

Ardahan Merkez ilçeye bağlı 45 köy ve mahallede karantina uygulaması getirildi .
Göle ilçesinin Durançam köyü ile çevresindeki 14 yerleşim yeri, Hanak ilçesinde ise 18 yerleşim yeri karantinaya alındı .
Aşılama kapsamında merkezde 10 500 büyükbaş, il genelinde ise 65 000 doz pentavalan aşı uygulanmış durumda .

B) Kars İli ve İlçeleri (Özellikle Göle, Arpaçay, Sarıkamış)

Şap vakaları Kars’ta da teyit edildi. Arpaçay köylerinde, Bayraktar yaylası ve sınır yaylalarında yoğun çalışma yürütülüyor .
Özellikle Sarıkamış’a bağlı Yayıklı Köyü’nde etkilenme yaygın; “tüm ahırlara bulaştı, onlarca hayvan öldü” ifadeleri kullanıldı .

C) Artvin Şavşat–Ardanuç Yöresi

Başta Arpaçay yaylaları olmak üzere, bölgedeki Şavşat ilçesine bağlı Çevre köylerde de hastalık hızla yayıldı. Artvin’in Cevizli, Kayadibi ve Saylıca köyleri ortak yayla kullanımında ciddi vakalar bildirdi .

D) Iğdır Dahil Bazı Diğer Sınır İlleri

SoL Gazetesi kaynaklarına göre saldın Kars‑Ardahan‑Iğdır üçgeninde dram boyutlarında etkilenme gözlendi; milletvekilleri “felaket” tanımını kullandı .

Özetle, 2025 Temmuz itibarıyla şap hastalığı Ardahan ili merkez ve ilçeleri ile Kars ana odağında yayılmış durumda. Artvin ve Iğdır çevresinde de vakalar bildirildi.

3. Hastalığın Etkileri Nelerdir?

3.1 Hayvan Sağlığı Açısından

Hastalık Çift Tırnaklı hayvanlarda görülen, %100’e varan bulaşabilen, hızla yayılan viral bir enfeksiyon .
Belirtiler: yüksek ateş, ağız içi yaralar, salya, ayaklarda topallama, meme ve tırnak aralarında lezyonlar .
Kimi türlerde (örneğin inek buzağılarında) ölüm riski artıyor. Dil etkilendiğinde kayıp riski yüksek.
Pek çok işletme rapor ediyor: “hayvanlarımızı gözümüzün önünde kaybediyoruz”, “tüm ahırlara bulaştı”, “bir buzağı öldüğünde …” gibi ifadelerle büyük can ve ekonomi kaybı yaşanmış .

3.2 Sosyal Etkiler ve Halk Sağlığı Riski

Hayvan ölüleri dere yataklarına ve açık alanlara bırakılmış. Bu durum, su kaynaklarına karışma ve çevre kirliliği riskiyle birlikte bir halk sağlığı tehdidine dönüşmüş durumda .
Şap nedeni ile insanlara hastalık nadiren geçer; epidemi uzmanları doğrudan insan‑insan bulaşı olmadığını, ancak süt ürünleri üzerinden zoonotik risk devam edebileceğini belirtiyor .

3.3 İnsan Sağlığı Açısından Riskler

Şap hastalığı (Foot-and-Mouth Disease – FMD), esas itibarıyla sığır, koyun, keçi ve domuz gibi çift tırnaklı hayvanları etkileyen son derece bulaşıcı viral bir hastalıktır. Etken virüs, Aphthovirus cinsine bağlı bir picornavirüstür. Ancak bu hastalık, çok nadir olmakla birlikte, insanlara da bulaşabilir.

İnsanlarda Şap Hastalığına Yakalanma Durumu

İnsan enfeksiyonu genellikle doğrudan enfekte hayvanlarla çok yoğun temas sonucu ortaya çıkar. Enfekte hayvanın tükürüğü, dışkısı, sütü veya derisindeki lezyonlarla temas bu bulaşma riskini artırır (Donaldson, A. I., & Alexandersen, S. (2002). Foot-and-mouth disease: the risk to humans. The Lancet Infectious Diseases, 2(11), 685-690)
Şap virüsü insana bulaştığında, daha hafif klinik belirtilerle kendini gösterir. Bunlar arasında:
- Ağız içi yaralar,
- Boğaz ağrısı,
- Hafif ateş ve kırgınlık,
- Parmak uçlarında içi sıvı dolu küçük lezyonlar,
- Geçici iştahsızlık yer alır. (Sellers, R. F. (1971). Foot-and-mouth disease in man. The Veterinary Record, 88(8), 240-242.)

Bilimsel Görüş ve Epidemiyolojik Değerlendirme

Dünya Sağlık Örgütü’ne (WHO) ve Avrupa Gıda Güvenliği Otoritesi’ne (EFSA) göre, şap hastalığı insanlar arasında yayılmaz ve salgına dönüşme riski son derece düşüktür. (EFSA Panel on Animal Health and Welfare. (2009). Scientific opinion on foot-and-mouth disease. EFSA Journal, 7(5), 1052. https://doi.org/10.2903/j.efsa.2009.1052)
Şimdiye kadar dünyada belgelenmiş insan enfeksiyonu vakaları oldukça az sayıdadır ve çoğu hafif seyirli olmuştur. Ciddi komplikasyon riski bulunmamakla birlikte, bağışıklık sistemi baskılanmış bireylerde dikkatli olunması önerilmektedir.
Şap virüsünün insanlara geçmesi durumunda, herhangi bir kalıcı hasar ya da ölüm riski bulunmamaktadır. Tedavi genellikle semptomatik ve destekleyicidir.

Türkiye’deki Durum ve Halk Sağlığı Uyarısı

Şu ana kadar Kars, Ardahan ya da Artvin’de insan enfeksiyonuna dair resmî bir vaka kaydı bulunmamaktadır. Ancak hayvan ölülerinin çevreye bırakılması, kontrolsüz süt tüketimi ve çevresel kontaminasyon gibi yollarla dolaylı riskler oluşabilir.
Uzmanlar, özellikle çiğ süt ve süt ürünlerinin tüketilmemesini, hayvanlarla temas edenlerin eldiven, maske ve dezenfektan kullanmalarını önermektedir.

4. Sahadaki Mücadele ve Alınan Tedbirler

Karantina ve Hayvan Hareket KısıtlamasıArdahan merkez dahil 45 yerleşim, Kars‑Göle ve Hanak çevresi karantinaya alındı. Karantinada hayvan pazarı ve nakli yasakları sıklaştırıldı .
Aşılama ve DezenfeksiyonToplamda 65 000 doz aşı uygulandı. Bakanlık ekipleri sahada 7/24 çalışıyor. Ahırlar, ekipmanlar düzenli dezenfekte ediliyor .
Eğitim ve BilinçlendirmeÜreticilere belirtiler, hijyen ve korunma hakkında bilgilendirme veriliyor. “Yayla Okulu Projesi” kapsamında, özellikle kadın çiftçilere eğitimler düzenlendi .
Siyasi ve Üretici TepkisiCHP’li vekiller “aşının hatalı varyanta göre üretildiğini”, yönetim hataları yüzünden ölümlerin hızlandığını iddia ediyor. Destek, kredi ve tazminat talepleri yükseldi .

5. Türkiye Ekonomisine Nasıl Etkiler Yapabilir?

Bu başlıkta analiz yaparken kaynakların somut tablo üzerinden yaptığı “ekonomik kriz beklentisi” uyarılarını baz alıyorum. Kesin tahmine girmiyorum; ama uzmanları, vekilleri ve sektör aktörlerini referans göstererek değerlendirme yapıyorum:

Süt-Et Üretiminde DaralmaTelef olan büyükbaş ve küçükbaş sayısının artışı, bağımsız süt üreticilerini beslenemesizlik ve verim düşüşüyle zor durumda bırakıyor .
Et ve Süt Fiyatlarında Artış BaskısıHayvan pazarlarının kapanması ve arz‐talep dengesinin bozulması nedeniyle et fiyatlarında yükseliş beklenebilir. Bir kaynak “etre paskus kaçınılmaz olacağı için ithalata yöneleceğiz” diyor. Ancak bu model yerli üreticiye darbe olabilir .
İthalata Yönelme ve Döviz BaskısıEndişe şu: ulusal üretim krizinin Gıda Kurulunun etkisi altında ithalat çözümüne dönmesi, döviz kullanımını artırabilir.
Kobilere Yönelik Destek İhtiyacıHayvancılıkla geçinen küçük üreticiler kredi geri ödeme zorlukları, yem, veteriner ve nakliye gideri artışı karşısında ciddi maddi baskı altında. Destek beklentisi yüksek .
Bütçe Kalemleri Üzerinde YükAşı, saha personeli, karantina uygulamaları, tazminat ve destek paketi maliyetleri kamu bütçesinde atıl kaynak kullanımı demek. Bu katkıları literatürde olarak genellikle istenmeyen kamu harcaması olarak tanımlanır.
Enflasyonist EtkiHayvansal gıda ürünlerine talebin azalmasıyla enflasyona katkı olabilir; bu da genel ekonomik dengeleri etkileyebilir.

6. Uyarılar ve Beklentiler

Şu anda elimizde veri olduğu kadarıyla vatandaş kaygılı, alınan tedbirler yerinde ama gecikmeli, “veteriner desteği yetersiz”, “aşının varyanta uygun olmadığı” gibi eleştiriler öne çıkıyor .
Hastalık hızla yayılabiliyor; ikinci aşı kampanyalarını beklemek riskli olabilir.
Kaynaklarda şu tür yorumları görüyorum: “Bu bir gıda krizi potansiyeli”, “ekonomik daralma kapıda” tarzı uyarılar, ama henüz uluslararası karşılaştırmalı üretim kaybı verisi paylaşılmadığı için kesin bir üretim küçülme oranı vermek mümkün değil.

7. Sonuç Olarak…

Evet, sahada şap hastalığı yeniden ortaya çıktı ve resmî olarak 10 Temmuz 2025’te laboratuvarla doğrulandı.
Asıl etkili olduğu bölgeler: Ardahan Merkez, Göle, Hanak, Kars’ın Sarıkamış, Arpaçay çevresi, yanı sıra Artvin Şavşat–Ardanuç yaylaları.
Hayvan kayıpları ve üretim düşüşü yoluyla hem yerel hem ulusal hayvancılık sektörünü etkiliyor. İthalat, fiyat artışı, gıda arzı riski gibi kanallarla ekonomide baskı yaratabilir.
Şu anda hâlâ kontrol aşamasında. Ancak ileride alınan önlemler yetersiz kalırsa et ve süt fiyat enflasyonuna, üretici iflaslarına ve yerli hayvancılıkta yapısal üretim kaybına neden olabilir. Bu, genel gıda enflasyonuna yansıyabilir.