1 Mayıs İşçi Bayramı’nın Tarihçesi

Emeğin ve Dayanışmanın Küresel Simgesi

1. Giriş

1 Mayıs, dünyada milyonlarca işçi ve emekçi tarafından “Emek ve Dayanışma Günü” veya “İşçi Bayramı” olarak kutlanmaktadır. Bu tarih, sadece bir anma günü değil; aynı zamanda emekçilerin hak mücadelesinin, çalışma saatlerinin düzenlenmesi taleplerinin ve sendikal örgütlenme hakkının tarihsel olarak kazanıldığı bir dönüm noktasıdır. 1 Mayıs’ın kökeni, 19. yüzyılda ABD’de yaşanan sanayileşmenin etkisiyle işçi sınıfının insanlık dışı çalışma koşullarına karşı başlattığı hak arayışına dayanmaktadır.

2. 1 Mayıs’ın Kökeni: 1886 Haymarket Olayı

1 Mayıs tarihinin simgesel anlamı, 1886 yılında Amerika Birleşik Devletleri’nin Chicago kentinde yaşanan işçi hareketine ve bunun sonucunda gelişen olaylara dayanmaktadır. O dönemde işçiler, günde 12 ila 16 saat arasında değişen uzun çalışma saatlerine karşı çıkarak “8 saatlik iş günü” talebiyle örgütlenmişlerdir.

2.1. Grev ve Gösteriler

1 Mayıs 1886 tarihinde, ABD genelinde yüz binlerce işçi greve gitmiş ve sokaklara dökülmüştür. Bu gösterilerin merkezi Chicago olmuştur. 3 Mayıs günü, McCormick Biçerdöver Fabrikası önünde devam eden grev sırasında polisle işçiler arasında çatışma çıkmış ve bazı işçiler hayatını kaybetmiştir.

2.2. Haymarket Meydanı Olayı (4 Mayıs 1886)

4 Mayıs 1886 tarihinde, işçiler McCormick olayını protesto etmek amacıyla Haymarket Meydanı’nda toplanmışlardır. Gösteri sırasında kimliği belirlenemeyen bir kişi tarafından polislerin bulunduğu alana bomba atılmış, olayda çok sayıda polis ve işçi ölmüş veya yaralanmıştır. Bunun ardından başlayan tutuklama ve yargı süreci sonucunda sendika liderlerinden bazıları idam edilmiş, bazıları ise uzun süreli hapis cezalarına çarptırılmıştır.

Bu olaylar, “Haymarket Faciası” olarak tarihe geçmiş, idam edilen işçiler ise emek mücadelesinin sembolleri hâline gelmiştir. Onlar, sonraki yıllarda “Haymarket Şehitleri” olarak anılmıştır.

3. 1 Mayıs’ın Uluslararası Boyut Kazanması

Haymarket Olayı’ndan üç yıl sonra, 1889 yılında toplanan İkinci Enternasyonal (Uluslararası İşçi Kongresi), Paris’te gerçekleştirdiği oturumda, 1 Mayıs’ın her yıl uluslararası işçi sınıfının mücadele ve dayanışma günü olarak kutlanmasına karar vermiştir. Bu karar, uluslararası sendikal hareketin güçlenmesiyle birlikte Avrupa başta olmak üzere birçok ülkede yankı bulmuştur.

4. 1 Mayıs’ın Türkiye’deki Tarihçesi

4.1. Osmanlı Dönemi

1 Mayıs, Osmanlı topraklarında ilk kez 1909 yılında Selanik’te kutlanmıştır. Bu kutlama, dönemin sosyalist fikirlerinin etkisiyle gerçekleşmiştir. İstanbul’da ise ilk kutlama 1912 yılında yapılmıştır. Ancak bu etkinlikler oldukça sınırlı sayıda ve denetim altındaydı.

4.2. Cumhuriyet Dönemi

Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk dönemlerinde 1 Mayıs, genellikle “Bahar Bayramı” olarak isimlendirilmiş ve resmi ideolojiyle çatışmayacak şekilde sembolik düzeyde anılmıştır. Ancak işçi sınıfının ve sendikal hareketin gelişimiyle birlikte, 1 Mayıs gerçek anlamıyla bir hak arayışı ve dayanışma günü olarak yeniden gündeme gelmiştir.

4.3. 1977 Taksim Olayı

1 Mayıs 1977 tarihinde, İstanbul Taksim Meydanı’nda gerçekleştirilen kutlamalar sırasında meydana gelen ve tarihe “Kanlı 1 Mayıs” olarak geçen olayda 30’dan fazla kişi yaşamını yitirmiş, yüzlercesi yaralanmıştır. Olayın failleri hiçbir zaman tam olarak aydınlatılamamıştır. Bu gelişme, Türkiye’de 1 Mayıs’ın simgesel ve siyasi önemini daha da artırmıştır.

4.4. 2009’da Resmî Tatil İlanı

Uzun süren tartışmalar ve talepler sonucunda, 2009 yılında Türkiye Büyük Millet Meclisi, 1 Mayıs’ı “Emek ve Dayanışma Günü” olarak resmî tatil ilan etmiştir. Bu gelişme, hem işçi sınıfının mücadelesinin bir kazanımı hem de sosyal barışın tesisi açısından önemli bir adım olmuştur.

5. Anlamı ve Günümüzdeki Yeri

Bugün 1 Mayıs, birçok ülkede çeşitli biçimlerde kutlanmaktadır. Bazı ülkelerde resmî tatil olarak kabul edilirken, bazı ülkelerde ise sembolik törenlerle anılmaktadır. Ancak ortak nokta, emeğin onuruna saygı gösterilmesi ve daha adil çalışma koşullarının savunulmasıdır.

1 Mayıs aynı zamanda işsizlik, düşük ücret, sosyal güvence yetersizliği ve sendikal haklara yönelik tehditler gibi çağdaş meselelerin dile getirildiği küresel bir platform niteliğindedir.

6. Sonuç

1 Mayıs İşçi Bayramı, tarihsel kökeni itibariyle büyük fedakârlıklar ve mücadelelerle kazanılmış bir gündür. Chicago’dan İstanbul’a, Paris’ten Tokyo’ya kadar uzanan bu tarih, yalnızca geçmişin bir anısı değil; emek mücadelesinin sürekliliğini temsil eden, evrensel bir hak arayışının simgesidir. Bu yönüyle 1 Mayıs, yalnızca işçilerin değil, insanlık onurunun ve toplumsal adaletin de bayramıdır.

Kaynakça:

Dubofsky, M. (1991). Industrialism and the American Worker, 1865–1920. Harlan Davidson.
Roediger, D., & Foner, P. (1989). Our Own Time: A History of American Labor and the Working Day. Verso.
Zürcher, E. J. (2004). Turkey: A Modern History. I.B. Tauris.
Şen, C. (2010). “1 Mayıs’ın Türkiye’deki Tarihçesi.” Toplumsal Tarih Dergisi, 193.

BedriYilmaz.com by Bedri Yılmaz is licensed under Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International