Balık Hafızası 3 Saniye Mi? Şehir Efsanesinin Bilimsel Gerçekliği
Balıkların hafızasının sadece birkaç saniyelik olduğu yönündeki inanç, toplumda oldukça yaygındır. Hatta bu inanış, deyimleşmiş bir hâle gelmiş ve “balık hafızalı olmak” gibi ifadelerle dilimize yerleşmiştir. Ancak ben bu konuyu araştırdığımda, bu iddianın bilimsel olarak tamamen yanlış olduğunu gördüm. Balık hafızasının süresi birkaç saniyeyle sınırlı değil, aksine birçok türde haftalarca hatta aylarca sürebilecek kadar güçlüdür.
Bilim Bu Efsaneyi Çürüttü
Bugüne kadar yapılmış çeşitli bilimsel deneyler ve akademik çalışmalar, balıkların öğrenme, hatırlama ve problem çözme gibi bilişsel becerilere sahip olduğunu açıkça ortaya koyuyor. İşte bazı çarpıcı örnekler:
- Altın Balıklar (Carassius auratus):
McGill Üniversitesi’nde yapılan bir deneyde, altın balıklar yemekle ilişkilendirdikleri bir sesi öğrenmiş ve bu öğrenilmiş davranışı beş ay boyunca koruyabilmiştir (Griffiths, 2003). Aynı tür üzerinde yapılan başka bir deneyde ise bir labirentte doğru rotayı öğrenen balıklar, bu yönlendirmeyi haftalar sonra bile hatırlamıştır. - Afrika Çiklitleri (Labidochromis caeruleus):
Technion Üniversitesi’nde yapılan araştırmalarda bu balıkların, görsel simgeler ve uyaranlara karşı verdiği tepkilerin bir aydan fazla sürede hatırlandığı belirlenmiştir (Behrend et al., 2008). - Somonlar:
Doğdukları nehre yıllar sonra dönebilmek için doğal ortamlarının kimyasal kokusunu hafızalarında tutarlar. Bu davranış, uzun vadeli hafızanın canlı bir örneğidir. - Manvis Balığı (Cleaner Wrasse):
Bu tür, diğer balıkları tanıyabilir, önceki etkileşimleri hatırlayabilir ve sosyal iş birlikleri kurabilir. Bu da sosyal hafıza olarak bilinen yeteneklerinin gelişmiş olduğunu gösterir (Bshary & Grutter, 2002).
Balıktan Balığa Değişir Mi?
Evet, balıkların hafıza kapasiteleri türlerine göre ciddi farklılıklar gösterebilir. Bu farklar çoğunlukla şu unsurlara bağlıdır:
- Beyin yapısı ve boyutu
- Yaşadığı çevrenin karmaşıklığı
- Sosyal yaşantı düzeyi
- Av-avcı ilişkilerindeki stratejik davranış gereksinimi
Örneğin; sürü hâlinde yaşayan, sosyal etkileşim kurabilen ve çevresel uyaranlara duyarlı türler genellikle daha gelişmiş öğrenme ve hafıza kapasitesine sahiptir. Buna karşılık, daha basit ekosistemlerde yaşayan bazı türlerin hafıza süresi daha kısa olabilir. Ancak hiçbir türde bu süre “3 saniye” gibi abartılı bir kısalıkta değildir.
Sonuç: “Balık Hafızası” İfadesi Bir Yanılgıdır
Ben bu yazıyla birlikte balıkların sanıldığından çok daha zeki ve öğrenmeye yatkın canlılar olduğunu vurgulamak istedim. Balık hafızasının 3 saniye olduğu yönündeki inanç, bilimsel gerçeklerle örtüşmemekte ve canlıların bilişsel kapasitesini hafife alan bir algı yaratmaktadır.
Unutmamak gerekir ki bilim, doğaya karşı önyargılarımızı sürekli olarak sorgulamamızı sağlar. Balıklar sadece yüzüp duran bilinçsiz canlılar değil; öğrenen, hatırlayan ve çevresine uyum sağlayan zekâlı varlıklardır.
Kaynakça
- Brown, C., & Laland, K. N. (2003). Social learning in fishes: a review. Fish and Fisheries, 4(3), 280–288. https://doi.org/10.1046/j.1467-2979.2003.00122.x
- Behrend, E. R. et al. (2008). Long-term memory in fish: novel methods and implications. Animal Cognition, 11(4), 749–753.
- Bshary, R., & Grutter, A. S. (2002). Asymmetric cheating opportunities and partner control in a cleaner fish mutualism. Animal Behaviour, 63(3), 547–555.
- Newport, C., Wallis, G., & Siebeck, U. E. (2016). Spatial cognition in reef fish: a role for vision. Fish and Fisheries, 18(3), 515–526.
Views: 4