Deneysel Psikoloji - Bedri Yılmaz

Bilimsel Metodoloji Hataları / Psikolojik Etkileşimler

1. Clever Hans Effect (Orijinal ve en yaygın kullanılan adı)

Bu, kavramın İngilizce orijinal terimidir ve psikoloji, eğitim bilimleri ve davranışsal araştırmalarda uluslararası literatürde bu şekilde yer alır.

2. Observer-Expectancy Effect (Gözlemci Beklentisi Etkisi)

Bu kavram daha genel bir üst başlıktır. Bir deneyde, gözlemcinin (araştırmacının veya eğiticinin) beklentilerinin, deneğin davranışlarını istemsiz olarak etkilemesi durumunu tanımlar.

Clever Hans Effect, bu başlığın altında yer alan spesifik bir örnek olarak kabul edilir.
“Observer-Expectancy Effect” aynı zamanda Pygmalion Effect (Pygmalion Etkisi) gibi durumları da kapsayabilir.

3. Experimenter Expectancy Effect (Deneyci Beklentisi Etkisi)

Bu terim, özellikle deneysel çalışmalarda kullanılan bir versiyonudur ve gözlemcinin beklentisinin, deney sonucunu nasıl etkileyebileceğine odaklanır. Clever Hans örneğinde deneyci von Osten ya da gözlemciler, farkında olmadan doğru cevabı ipuçlarıyla iletir.

4. Rosenthal Effect (Rosenthal Etkisi)

Bu kavram, 1960’larda Robert Rosenthal tarafından yapılan çalışmalarda tanımlanmış olup, öğretmenlerin veya deneycilerin beklentilerinin öğrenciler ya da denekler üzerinde gerçek performans değişiklikleri yaratabildiğini ortaya koymuştur. Bu da, Clever Hans vakası ile aynı temel mekanizmayı paylaşır.

Özetle:

Terim	Anlamı	Clever Hans ile İlişkisi
Clever Hans Effect	Özgün olaydan gelen özel terim	Asıl olayın adı
Observer-Expectancy Effect	Gözlemcinin beklentilerinin denek davranışını etkilemesi	Genel kavram
Experimenter Expectancy Effect	Deneycinin beklentileriyle denek etkilenmesi	Alt başlık
Rosenthal Effect	Beklentilerin performansı şekillendirmesi (özellikle insanlarda)	Aynı mekanizma, farklı örnek

📌 Kavramsal İlişki

Bilimsel Metodoloji Hataları / Psikolojik Etkileşimler
│
├── Deneysel Yanlılıklar (Experimental Biases)
│ ├── Gözlemci Etkileri (Observer Effects)
│ │ ├── Observer-Expectancy Effect (Beklenti temelli gözlem etkisi)
│ │ │ └── Clever Hans Effect (Spesifik örnek)
│ │
│ └── Diğer Yanlılıklar (örn. Seçim yanlılığı, ölçüm hatası)
│
└── Beklenti Etkileri (Expectancy Effects)
├── Rosenthal Effect
├── Pygmalion Effect
└── Placebo Effect