Depremlerle ilgili olarak “büyük bir ana şoktan sonra daha küçük artçıların gelmesi” olgusu, sismolojide çok iyi bilinen ve matematiksel olarak modellenmiş bir durumdur. Bu olguyu açıklayan en önemli teorilerden biri Omori Yasası (Omori’s Law) olarak adlandırılır. Ana şok ve artçı şokların büyüklük ilişkisi ile ilgili olarak da Gutenberg-Richter Kanunu bu konudaki temel çerçeveyi tamamlar.

Aşağıda bu konuları detaylandıran bir makale formatında bilgi sunuyorum:

Depremler ve Artçı Sarsıntılar: Omori Yasası ve Gutenberg-Richter Kanunu Üzerine

Giriş

Depremler, yer kabuğunda meydana gelen ani enerji boşalımları sonucunda oluşan doğal olaylardır. Büyük bir depremin ardından genellikle daha küçük şiddette çok sayıda artçı sarsıntı meydana gelir. Bu durum sadece gözlemsel bir gerçek değil, aynı zamanda bilimsel olarak da modellenmiştir. Sismoloji alanında bu durumu açıklayan iki temel teori vardır: Omori Yasası ve Gutenberg-Richter Kanunu. Bu yazıda, bu iki yasa ele alınacak, ortaya çıkışları, tarihçeleri ve sismolojideki önemi tartışılacaktır.

Omori Yasası: Artçıların Zamanla Azalması

Tanımı

Omori Yasası, büyük bir depremin ardından meydana gelen artçı sarsıntıların zamanla nasıl azaldığını açıklayan bir matematiksel ilişkidir. Bu yasa, 1894 yılında Japon sismolog Fusakichi Omori tarafından formüle edilmiştir. Omori, Japonya’daki büyük depremleri inceledikten sonra, artçıların sıklığının zamanla belirli bir matematiksel formüle göre azaldığını gözlemlemiştir.

Matematiksel İfade

Omori yasasının temel formülü şu şekildedir:n(t)=k(c+t)p

Burada:

n(t): t anındaki artçı deprem sayısı
k: sabit (depremin büyüklüğüne bağlı olarak değişir)
c: zamansal gecikme sabiti (genellikle çok küçük bir değerdir)
p: düşüş oranı (genellikle 1 civarında olur)
t: ana şoktan sonra geçen zaman

Bu formül, artçı depremlerin zamanla azalan bir frekansla meydana geldiğini gösterir. Bu düşüş genellikle logaritmiktir ve ilk birkaç gün çok sayıda artçı olurken, zamanla bu sayı azalır.

Tarihçesi ve Uygulama Alanı

Fusakichi Omori, bu yasayı 1894 yılında yayımlamış ve Japonya’daki Nobi Depremi (1891) üzerine yaptığı çalışmalarla desteklemiştir. Daha sonra bu yasa, dünya genelinde meydana gelen depremler için de geçerli olduğu gözlemlenmiş ve modern sismolojinin temel taşlarından biri hâline gelmiştir.

Gutenberg-Richter Kanunu: Deprem Büyüklükleri Arasındaki Dağılım

Omori Yasası, artçıların zaman içindeki dağılımını açıklarken, Gutenberg-Richter Kanunu ise deprem büyüklüklerinin frekans dağılımını açıklar. Bu yasa, Beno Gutenberg ve Charles F. Richter tarafından 1944 yılında formüle edilmiştir.

Matematiksel İfade

log⁡10N=a−bM

Burada:

N: belirli bir büyüklükten büyük olan depremlerin sayısı
M: depremin büyüklüğü
a: bölgesel aktiviteyi belirleyen sabit
b: büyüklük dağılımını belirleyen sabit (genellikle 1 civarındadır)

Bu denklem, küçük depremlerin daha sık, büyük depremlerin ise daha nadir olduğunu ifade eder. Bu nedenle büyük bir depremin ardından genellikle daha küçük artçıların gelmesi, bu dağılıma da uygundur.

Bu Teorilerin Önemi ve Günümüz Uygulamaları

Omori Yasası ve Gutenberg-Richter Kanunu, günümüzde deprem sonrası risk tahminlerinde, erken uyarı sistemlerinin planlanmasında ve afet yönetimi stratejilerinin oluşturulmasında temel alınmaktadır. Özellikle ana şoktan sonra hangi periyotlarda, ne kadar sayıda ve ne şiddette artçıların bekleneceği konusunda bu iki yasa birlikte kullanılır.

Sonuç

Deprem sonrası meydana gelen artçı sarsıntıların daha küçük şiddette olması ve zamanla sıklığının azalması, rastgele bir durum değil, bilimsel olarak modellenmiş ve gözlemlerle doğrulanmış bir olgudur. Bu bağlamda, Omori Yasası ve Gutenberg-Richter Kanunu, sismolojinin temel kuramları arasında yer almakta ve depremle ilgili tahmin, analiz ve müdahale süreçlerine yön vermektedir.

Kaynakça

Omori, F. (1894). On aftershocks of earthquakes. Journal of the College of Science, Imperial University of Tokyo.
Gutenberg, B., & Richter, C. F. (1944). Frequency of earthquakes in California. Bulletin of the Seismological Society of America, 34(4), 185–188.
Utsu, T., Ogata, Y., & Matsuura, R. S. (1995). The centenary of the Omori formula for a decay law of aftershock activity. Journal of Physics of the Earth, 43(1), 1–33.
Scholz, C. H. (2019). The Mechanics of Earthquakes and Faulting (3rd ed.). Cambridge University Press.

BedriYilmaz.com by Bedri Yılmaz is licensed under Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International