Hezeyan (Sanrı) Nedir? Psikolojide Tanımı, Türleri ve Klinik Önemi

Psikoloji ve psikiyatri alanlarında sıkça karşılaşılan “hezeyan” kavramı, bireyin gerçeklikten kopmuş düşünsel yaşantılarını tanımlamak için kullanılan önemli bir terimdir. Genellikle sanrı kelimesiyle eşanlamlı olarak kullanılan hezeyan, sağlıklı bireylerin gerçeklik testinden geçirdikleri düşüncelerin aksine, bireyin gerçeğe aykırı bir inancı sorgulamaksızın doğru kabul etmesi durumudur. Bu yazıda hezeyanın tanımını, türlerini, nedenlerini ve tedavi yaklaşımlarını ele alacağım.

Hezeyan Nedir?

Hezeyan, kişinin dış gerçekliğe uymayan, yanlış olduğuna dair açık kanıtlar bulunmasına rağmen ısrarla savunduğu ve değiştirmekte direnç gösterdiği sabit fikirlerdir. Bu düşünceler, bireyin sosyal, mesleki ve kişisel işlevselliğini bozabilir. Hezeyanlar, çoğu zaman bireyin duygu durumunu, davranışlarını ve kişilerarası ilişkilerini derinden etkiler.

Psikiyatride bu durum çoğunlukla psikotik bozuklukların bir belirtisi olarak değerlendirilir. Ancak yalnızca şizofreni gibi ağır psikiyatrik bozukluklarda değil, aynı zamanda depresyon, bipolar bozukluk ve bazı organik beyin hastalıklarında da görülebilir.

Hezeyanın Ayırt Edici Özellikleri

Gerçeğe Aykırılık: Hezeyan, bireyin inandığı düşüncenin açıkça yanlış ya da gerçek dışı olmasına rağmen sürdürülmesidir.
Sarsılmazlık: Hezeyanlar mantıklı açıklamalarla çürütülse bile birey bu düşüncesinden vazgeçmez.
Kültürel Bağlam Dışı: Hezeyanlar, kişinin içinde bulunduğu kültürün genel inanç sistemlerine aykırı olacak kadar uç noktadadır.

Hezeyan Türleri

Hezeyanlar, içeriklerine göre çeşitli alt türlere ayrılır. Klinik tanılarda bu sınıflama, tanı koymayı ve tedavi planlamayı kolaylaştırır.

1. Perseküsyon (Takip Edilme) Hezeyanı

Kişi, birileri tarafından izlendiğine, dinlendiğine ya da zarar verileceğine inanır. Paranoya ile sıkça ilişkilendirilir.

2. Büyüklük (Grandiyöz) Hezeyanı

Birey, olağanüstü yeteneklere, zenginliğe ya da toplumsal güce sahip olduğuna inanır. “Ben Tanrı’nın elçisiyim” veya “Tüm hastalıkları tedavi edebilirim” gibi düşünceler örnek verilebilir.

3. Referans Hezeyanı

Kişi, çevresindeki olayların, konuşmaların ya da medya içeriklerinin kendisine özel mesajlar içerdiğine inanır. Örneğin, televizyonda konuşan birinin aslında ona mesaj gönderdiğini düşünmesi.

4. Erotomanik Hezeyan

Birey, genellikle tanınmış bir kişinin ya da sosyal statüsü yüksek bir bireyin kendisine âşık olduğuna inanır. Bu inanç, ilgili kişiden herhangi bir teşvik gelmese de devam eder.

5. Somatik (Bedensel) Hezeyan

Birey, vücudunda ciddi bir hastalık olduğuna ya da fiziksel deformasyon yaşadığına inanır. Tıbbi tetkiklerle bu durum doğrulanmasa da kişi ısrar eder.

6. Kıskançlık Hezeyanı

Kişi, partnerinin sadakatsiz olduğuna dair gerçek dışı bir inanca kapılır. Her davranışı bu inancın kanıtı olarak görmeye başlar.

7. Nihilistik (Hiçlik) Hezeyan

Kişi, dünyanın ya da kendisinin var olmadığını ya da her şeyin yok olacağını düşünür. Bu durum özellikle ağır depresif dönemlerde görülür.

Hezeyanın Nedenleri

Hezeyanların ortaya çıkmasında biyolojik, psikolojik ve çevresel birçok faktör etkili olabilir:

Nörolojik Bozukluklar: Beyin tümörleri, epilepsi, demans gibi hastalıklar hezeyana neden olabilir.
Psikotik Bozukluklar: Şizofreni, şizoaffektif bozukluk gibi durumlarda temel belirtidir.
Duygudurum Bozuklukları: Bipolar bozuklukta manik dönemde büyüklük hezeyanları sık görülür.
Madde Kullanımı: Amfetamin, kokain gibi maddeler hezeyanı tetikleyebilir.
Travma: Özellikle çocukluk döneminde yaşanan ağır travmalar hezeyana zemin hazırlayabilir.

Tanı Süreci

Hezeyanların tanısı, uzman psikiyatristler tarafından bireyle yapılan klinik görüşme ve gözlemlerle konulur. Gerekli durumlarda nöropsikolojik testler, MR gibi beyin görüntüleme teknikleri veya laboratuvar analizleri yapılabilir. Tanıda dikkat edilmesi gereken en önemli husus, hezeyanın bireyin kültürel inançlarıyla karıştırılmaması gerektiğidir.

Tedavi Yaklaşımları

Hezeyanların tedavisi bireyin genel durumuna ve altta yatan bozukluğa göre değişiklik gösterir. Başlıca tedavi yaklaşımları şunlardır:

Farmakoterapi (İlaç Tedavisi): Antipsikotik ilaçlar, hezeyanın yoğunluğunu azaltmak ve kişinin gerçeklikle bağını yeniden kurmasına yardımcı olmak amacıyla kullanılır.
Psikoterapi: Bilişsel davranışçı terapi (BDT), bireyin hezeyana olan bakış açısını sorgulamasına destek olur. Ancak terapi, bireyin içgörü geliştirmesiyle daha etkili olur.
Aile Eğitimi ve Sosyal Destek: Aile bireylerinin durumu anlaması ve uygun yaklaşım geliştirmesi tedavi sürecini olumlu etkiler.
Hastaneye Yatış: Şiddet riski taşıyan ya da kendisine zarar verme eğiliminde olan bireyler için güvenli bir ortamda gözlem ve müdahale gerekebilir.

Sonuç

Hezeyanlar, bireyin düşünce sistemini derinden etkileyen, çoğu zaman gerçeklikten kopuk ve bireysel işlevselliği bozan ciddi psikiyatrik belirtilerdir. Toplumda yanlış anlaşılmaya çok açık olan bu durum, yalnızca “delilik” olarak tanımlanamaz; aksine, bilimsel temellere dayanan bir psikopatoloji olarak değerlendirilmelidir. Erken tanı ve uygun tedavi ile bireylerin yaşam kalitesi artırılabilir ve sosyal hayata daha sağlıklı bir şekilde entegre olmaları sağlanabilir.

Kaynakça:

American Psychiatric Association. Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, Fifth Edition (DSM-5). 2013.
Sadock, B. J., & Sadock, V. A. (2011). Kaplan & Sadock’s Synopsis of Psychiatry. Lippincott Williams & Wilkins.
Yıldız, M. (2019). “Psikopatolojide Hezeyan Kavramı Üzerine Kuramsal Bir Değerlendirme.” Türk Psikiyatri Dergisi, 30(2), 135-142.
Özden, Ş. Y., & Taner, Y. (2018). “Şizofreni ve Hezeyanlar: Nörobiyolojik Temeller.” Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, 10(3), 233-244.

UYARI:
Bu yazıda yer alan bilgiler, yalnızca genel bilgilendirme amacıyla sunulmuştur. Hiçbir bilgi, sağlık profesyonelleri tarafından uygulanacak teşhis, tedavi, danışmanlık veya müdahale yöntemlerinin yerine geçmez. Psikolojik durumunuzla ilgili herhangi bir şüphe veya ciddi belirti yaşamanız durumunda, mutlaka alanında uzman bir psikiyatrist, psikolog veya sağlık profesyonelinden yardım almanız gerekmektedir. Yazıda bulunan ifadeler ve açıklamalar, kişisel deneyimler veya görüşler olmayıp genel bilgi aktarımına yöneliktir; bu nedenle, bireysel durumunuza uygun uygulamalar için profesyonel destek almanız büyük önem arz etmektedir.

BedriYilmaz.com by Bedri Yılmaz is licensed under Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International