Liberteryenizm Nedir?

Kavramın Tanımı ve Temel Özellikleri

Liberteryenizm, bireysel özgürlükleri temel ilke olarak benimseyen, devletin yetkilerini minimuma indirgemeyi savunan, bireysel haklara, serbest piyasaya ve gönüllü etkileşime büyük önem atfeden bir siyasal felsefedir. Libertaryenler, her bireyin yaşamı, özgürlüğü ve mülkiyeti üzerinde doğuştan gelen haklara sahip olduğunu kabul eder ve bu haklara ancak diğer bireylerin benzer haklarını korumak amacıyla sınırlamalar getirilebileceğini savunur.

Libertaryanizm farklı derecelerde devlet müdahalesine izin veren çeşitli alt dallara sahiptir:

Bazı libertaryenler minimal devleti (yalnızca savunma, adalet ve güvenliği sağlayan devlet) savunurken,
Bazıları daha radikal şekilde devletin tamamen ortadan kaldırılması gerektiğini ileri sürer (anarşokapitalizm gibi).

Kelime Kökeni

Liberteryenizm kelimesinin İngilizce karşılığı olan “Libertarianism”,

Latince “libertas” (özgürlük) kelimesinden türemiştir.
İngilizce’deki “liberty” (özgürlük) kelimesi de aynı kökten gelir.

Libertarian kelimesi ise 18. yüzyılın sonlarına doğru, özgürlük yanlısı bireyleri tanımlamak amacıyla Fransızca’da “libertaire” olarak kullanılmaya başlanmıştır. Ancak bugünkü anlamıyla “libertaryanizm” kavramı 20. yüzyılda özellikle Amerika Birleşik Devletleri’nde belirginleşmiştir.

Kavramın Tarihi ve İlk Kullanımı

“Libertarian” terimi ilk defa Fransız yazar Joseph Déjacque tarafından 1857 yılında kullanılmıştır. Déjacque, anarşist bir düşünürdü ve bu kavramı devlet karşıtı özgürlükçü fikirleri tanımlamak için ortaya atmıştır.

Ancak modern anlamda, yani devleti sınırlı görmekle birlikte tamamen reddetmeyen, bireysel hak ve serbest piyasayı temel alan libertaryanizm düşüncesi özellikle 20. yüzyıl ortalarında sistematik bir çerçeveye kavuşmuştur.

Bu yeni anlayışın en önemli isimlerinden biri Austrian School (Avusturya Okulu) iktisatçılarından Friedrich Hayek ve Ludwig von Mises olmuştur. Ayrıca, 20. yüzyılda Amerikalı düşünür Murray Rothbard, Ayn Rand ve Robert Nozickgibi isimler libertaryan felsefeyi teorik olarak geliştirmiştir.

Özellikle:

Robert Nozick, 1974 yılında yayımladığı “Anarchy, State, and Utopia“ adlı eseri ile, libertaryan felsefenin akademik dünyada ciddi biçimde tartışılmasına öncülük etmiştir.
Ayn Rand, “Atlas Shrugged” (1957) romanı ve “The Virtue of Selfishness” (1964) gibi eserlerinde, bireysel özgürlüğün ve kapitalizmin ahlaki temelini savunmuştur.

Liberteryenizm Temel Görüşleri

Bireysel Özgürlük:
Her birey, kendi yaşamı üzerinde tam hak sahibidir ve özgürlüğü başkalarının haklarına zarar vermediği sürece sınırsızdır.
Özel Mülkiyet:
Bireylerin mülkiyet edinme, kullanma ve elden çıkarma hakları vardır. Özel mülkiyet, bireysel özgürlüğün temel taşıdır.
Serbest Piyasa Ekonomisi:
Libertaryenler, devlet müdahalesinden arındırılmış serbest piyasa ekonomisinin, refahı ve özgürlüğü en iyi şekilde sağlayacağına inanır.
Gönüllülük İlkesi:
Tüm insan ilişkilerinin gönüllülüğe dayanması gerektiğini savunur; zorlama veya şiddet kullanımı yalnızca savunma amacıyla meşrudur.
Devletin Rolü:
Devlet yalnızca bireylerin yaşamını, özgürlüğünü ve mülkiyetini korumakla görevli olmalıdır. Yani dış savunma, iç güvenlik ve adalet hizmetleri dışında müdahalede bulunmamalıdır.

Tarihte ve Günümüzde Liberteryenizm

Libertaryan düşünceler tarih boyunca farklı şekillerde var olmuştur. Örneğin:

Klasik liberalizm (John Locke, Adam Smith gibi isimler) libertaryanizmin tarihsel öncülleri sayılabilir.
Amerikan Devrimi sırasında öne çıkan bireysel haklar vurgusu, libertaryanizme esin kaynağı olmuştur.
Günümüzde özellikle Amerika Birleşik Devletleri‘nde etkili olan Libertarian Party (1971’de kurulmuştur) bu düşünceyi siyasi düzeyde temsil etmektedir.

Liberteryenizme Yönelik Eleştiriler

Olumlu Yönler:

Bireysel hakları ve özgürlükleri en üst düzeye çıkarması.
Devlet gücünü sınırlayarak bireysel girişimi ve yeniliği teşvik etmesi.
Zorunlu vergilendirme ve devlet baskısına karşı etkin bir savunma mekanizması sunması.

Eleştiriler:

Aşırı özgürlük anlayışının sosyal adaleti ve toplumsal eşitliği tehdit edebileceği iddia edilir.
Kamu hizmetlerinin (eğitim, sağlık vb.) tamamen piyasaya bırakılması durumunda yoksul kesimlerin zarar görebileceği öne sürülür.
Toplumun karmaşıklığı ve bireyler arası eşitsizlikler göz önüne alındığında, tamamen özgür piyasanın gerçek anlamda adil bir yapı sunmayacağı eleştirilmektedir.

Sonuç

Liberteryenizm, bireyin özgürlüğüne ve devletin yetkilerinin sınırlandırılmasına vurgu yapan güçlü bir siyasal felsefedir. Tarihsel kökleri klasik liberalizme dayansa da, özellikle 20. yüzyılda daha sistematik ve özgün bir ideolojik yapı kazanmıştır.

Bireysel hakların korunması, gönüllü etkileşimlerin teşviki ve devletin sınırlı rolü gibi temel ilkeleriyle, günümüz siyasal ve ekonomik tartışmalarında önemli bir yere sahiptir.

BedriYilmaz.com by Bedri Yılmaz is licensed under Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International