John J. Mearsheimer’ın kuramı uluslararası ilişkilerde yapısal realizmin en radikal biçimi olan “Saldırgan Realizm” (Offensive Realism) kuramının öncüsüdür. Bu kuram, devletlerin savaş stratejilerini açıklamada temel alınabilecek güçlü bir teorik çerçeve sunar.
John J. Mearsheimer ve Saldırgan Realizm (Offensive Realism)
The Tragedy of Great Power Politics (2001) Eseri Üzerinden Stratejik Bir Analiz
🧭 Genel Kavramın Adı
Saldırgan Realizm (Offensive Realism)
Bu kuram, büyük güçlerin uluslararası sistemde hayatta kalmak için mümkün olduğunca fazla güç kazanmaya çalıştıklarını ve bunu çoğu zaman saldırgan yollarla gerçekleştirdiklerini savunur.
👤 Teoriyi Öne Süren Kişi
John J. Mearsheimer (1947– )
Amerikalı siyaset bilimci, realist teorinin önemli temsilcilerindendir. Chicago Üniversitesi’nde siyaset bilimi profesörüdür. Özellikle büyük güç rekabeti, caydırıcılık, güvenlik ikilemi ve hegemonya üzerine yoğunlaşmıştır.
🗓 İlk Ortaya Atılış Yılı
2001 – The Tragedy of Great Power Politics
📘 Kitap ve Orijinal Başlık
- Başlık: The Tragedy of Great Power Politics
- Yayın Yılı: 2001
- Yayınevi: W. W. Norton & Company
- Orijinal Başlık: The Tragedy of Great Power Politics
🎯 Teorinin Temel İçeriği
1. Uluslararası Sistem Anlayışı
Mearsheimer’ın saldırgan realizmi, yapısal realizmin bir türüdür ve şu beş varsayıma dayanır:
- Uluslararası sistem anarşiktir.
- Devletler saldırı kapasitesine sahiptir.
- Devletler diğerlerinin niyetlerinden emin olamaz.
- Devletlerin hayatta kalmak gibi bir öncelikli hedefi vardır.
- Devletler rasyonel aktörlerdir.
Bu varsayımlar sonucunda, devletler mümkün olduğunca güç kazanmak ister çünkü başka türlü güvenliklerini garanti altına alamazlar.
2. Güç ve Hegemonya
- Bölgesel Hegemonya:
Hiçbir büyük güç küresel hegemonyayı elde edemez. Bu nedenle güçler, bölgesel hegemonya kurmak ister (ABD’nin Amerika kıtasındaki pozisyonu gibi). - Güç Maksimizasyonu:
Savunmacı realistlerin (örneğin Kenneth Waltz) aksine, Mearsheimer’a göre devletler yalnızca yeterli güç değil, maksimum güç peşindedir. - Saldırganlık Kaçınılmazdır:
Gücün en üst düzeye çıkarılması çoğu zaman saldırgan eylemlerle mümkündür. Bu, sistemin yapısından kaynaklanan bir zorunluluktur.
🧪 Tarihî Uygulama Örnekleri
1. Nazi Almanyası
- Almanya’nın II. Dünya Savaşı öncesinde çevresindeki güçleri dengelemek yerine onları zayıflatmaya yönelik agresif yayılmacı politikaları, saldırgan realizmin klasik bir örneğidir.
2. Soğuk Savaş Dönemi
- ABD ve SSCB, birbirlerinin güçlerini dengelemekten öteye geçerek dünya genelinde üstünlük mücadelesine girişmiştir. Küba Krizi, Vietnam Savaşı, Afganistan Müdahalesi bu mücadelenin göstergeleridir.
3. ABD’nin Irak Müdahalesi (2003)
- Mearsheimer, bu savaşın başarısız olacağını öngörmüş ve ABD’nin saldırgan dış politikasını eleştirmiştir. Ancak bu müdahale de güç maksimizasyonu hedefiyle açıklanabilir.
🔬 Teorik Katkısı
a. Güvenlik İkilemi (Security Dilemma)
Devletler güvenliklerini artırmak isterken, diğer devletler bu durumu tehdit olarak algılar. Bu karşılıklı güvensizlik, saldırganlıkla sonuçlanır.
b. Gücün Kümülatif Niteliği
Mearsheimer, askeri ve ekonomik gücün bölünebilir olmadığını, bu nedenle devletlerin “kısmi güç” ile yetinmeyeceğini savunur.
c. Hegemonya Arayışı
Sistem tüm büyük güçleri hegemonya yarışına iter. “Güçler dengesi” istikrarlı bir yapı değildir; tersine savaşları doğurur.
📚 Strateji Yazınındaki Yeri ve Etkileri
- Mearsheimer, Waltz’un savunmacı realizmine radikal bir eleştiri sunmuştur.
- Teorisi, askeri stratejilerin ve dış politika analizlerinin daha saldırgan ve proaktif biçimlerini anlamada kullanılır.
- Özellikle Çin’in yükselişi, ABD’nin dış politikası ve Rusya’nın Avrupa siyaseti gibi konularda bu teori sıkça uygulanmaktadır.
- 2014 sonrası Ukrayna Krizi’nde NATO’nun doğuya genişlemesini eleştirerek Batı’nın da saldırgan stratejiler izlediğini belirtmiştir.
🗣 Eleştiriler
- Normatif değil, açıklayıcıdır:
Savaşları açıklamaya çalışır ama bunlardan kaçınma yolları önermez. - Aşırı Deterministtir:
Devletleri saldırganlığa zorunlu kılan sistemsel bir yapı olduğu varsayımı, bazıları tarafından indirgemeci bulunur.
🔚 Sonuç
John J. Mearsheimer’ın saldırgan realizm kuramı, savaş stratejilerinin ve büyük güç politikalarının doğasını açıklamada etkili bir çerçeve sunar. Devletlerin yalnızca savunma değil, üstünlük arayışı içinde olduklarını savunarak, savaşın kaçınılmazlığını sistematik düzeyde temellendirir. Bu yönüyle, savaş stratejileri teorileri arasında en karamsar ama aynı zamanda en gerçekçi modellerden biridir.
Saldırgan Realizm Teorisi: Uluslararası Sistemde Güç ve Hegemonya Arayışı
Uluslararası ilişkiler disiplini, devletlerin davranışlarını anlamlandırmak ve öngörmek amacıyla çeşitli kuramsal yaklaşımlar geliştirmiştir. Bu teorilerden biri olan saldırgan realizm (offensive realism), özellikle büyük güçlerin sistemdeki davranışlarını açıklamak açısından önemli bir çerçeve sunmaktadır. Teorinin temel savı, devletlerin anarşik uluslararası sistemde güvenliklerini sağlamak ve hayatta kalmak için saldırgan davranışlar sergilediğidir.
1. Teorinin Kurucusu ve Ortaya Çıkışı
Saldırgan realizm teorisi, Amerikalı siyaset bilimci John J. Mearsheimer tarafından geliştirilmiştir. Mearsheimer, bu kuramsal yaklaşımı ilk kez 2001 yılında yayımlanan The Tragedy of Great Power Politics adlı eserinde sistematik olarak ortaya koymuştur (Mearsheimer, 2001). Neoklasik realizmin bir uzantısı olan bu teori, uluslararası sistemin anarşik yapısı içinde devletlerin rasyonel aktörler olarak sürekli güç peşinde koştuklarını ileri sürer.
2. Temel Varsayımlar
Mearsheimer’ın saldırgan realizm teorisi beş temel varsayıma dayanır:
- Uluslararası sistem anarşiktir: Devletleri denetleyecek merkezi bir otorite yoktur.
- Tüm devletler askeri saldırı kapasitesine sahiptir: Bu kapasite değişkenlik gösterse de teoride her devlet bir tehdit potansiyeli taşır.
- Devletler diğer devletlerin niyetlerinden emin olamaz: Bu belirsizlik, sürekli bir güvensizlik durumu yaratır.
- Devletlerin temel amacı hayatta kalmaktır: Güvenlik, devletin en öncelikli hedefidir.
- Devletler rasyonel aktörlerdir: Karar alma süreçlerinde çıkar-maliyet hesaplaması yaparlar.
Bu varsayımlar, devletlerin saldırgan politikalar geliştirmelerinin rasyonel ve sistem kaynaklı olduğunu ortaya koyar.
3. Güç Maksimizasyonu ve Hegemonya Arayışı
Saldırgan realizme göre devletler, sadece hayatta kalmakla yetinmez; aynı zamanda mutlak güvenlik arayışı içindedirler. Bu arayış, onları sürekli olarak güçlerini maksimize etmeye ve sistemde bölgesel ya da küresel hegemon olmaya iter. Bir devletin sistemdeki mutlak güvenliğe ulaşması, ancak diğer tüm potansiyel tehditleri bastırabilecek kadar güçlü olmasıyla mümkündür.
Mearsheimer’a göre bu durum, devletlerin çoğu zaman önleyici savaşlara, alan genişletici saldırılara ve askeri yayılmacılığa yönelmelerine neden olur. Anlaşmalar, uluslararası hukuk veya diplomatik süreçler bu güdüyü sınırlamakta yetersiz kalır.
4. Tarihsel Örneklerle Saldırgan Realizm
Saldırgan realizm, tarihsel olaylar ışığında değerlendirildiğinde oldukça açıklayıcıdır. Aşağıda bu teoriyle örtüşen bazı örnekler sunulmuştur:
a. Nazi Almanyası’nın Yayılmacı Politikaları (1930’lar – 1940’lar)
Hitler Almanyası, Versay Antlaşması’nın sınırlamalarını aşarak hızla silahlandı ve Lebensraum (yaşam alanı) ideolojisi doğrultusunda doğuya doğru genişlemeye çalıştı. Çekoslovakya’nın işgali, Polonya’nın istilası ve nihayetinde Sovyetler’e karşı saldırı, Almanya’nın güvenliğini sağlamak için saldırgan yayılmacı politikalar izlediğini gösterir (Evans, 2005).
b. ABD’nin Soğuk Savaş Dönemindeki Müdahaleleri (1947–1991)
ABD, Sovyetler Birliği’nin etkisini sınırlamak için Güneydoğu Asya’dan Orta Doğu’ya, Latin Amerika’dan Afrika’ya kadar birçok bölgede doğrudan ya da dolaylı müdahalelerde bulunmuştur. Vietnam Savaşı, İran darbesi (1953), Şili’de Allende hükümetinin devrilmesi (1973) gibi olaylar saldırgan realizmle yorumlanabilir (Gaddis, 2005).
c. Rusya’nın 2014 Kırım İlhakı ve 2022 Ukrayna Saldırısı
Rusya, Batı’nın NATO genişlemesini kendi güvenliğine tehdit olarak görmüş, bu tehdide karşı Kırım’ı ilhak ederek Karadeniz’deki stratejik çıkarlarını pekiştirmiştir. 2022’de Ukrayna’ya yönelik kapsamlı saldırısı da, Batı etkisinin sınırlandırılması ve bölgesel hegemonya arayışı çerçevesinde değerlendirilebilir (Mearsheimer, 2014; Allison, 2017).
5. Saldırgan Realizmin Eleştirileri
Saldırgan realizm, yapısal realizmin en sert yorumlarından biri olarak eleştirilmiştir. Eleştiriler genellikle şu noktalar üzerinde yoğunlaşır:
- Normatif Değerlendirmelerin Yokluğu: Teori, ahlaki yargıları dışlar, sadece çıkar temelinde analiz yapar.
- Kurumsalcı Eleştiriler: Uluslararası kurumların ve normların etkisini küçümser.
- Devlet Dışı Aktörleri Göz Ardı Etmesi: Küreselleşmenin etkisiyle artan sivil toplum, şirketler ve ulusötesi aktörler görmezden gelinir.
- Determinist Yaklaşım: Devlet davranışlarını yalnızca sistemin yapısıyla açıklamak, iç politik faktörleri göz ardı eder.
6. Sonuç
Saldırgan realizm, büyük güçlerin uluslararası sistemde nasıl davrandıklarını açıklamak için önemli bir araçtır. Bu teori, özellikle büyük güçler arasındaki mücadeleleri anlamlandırmak, güç dengesi analizleri yapmak ve krizleri öngörmek için kullanılabilir. Ancak her teori gibi saldırgan realizm de belirli sınırlılıklarla birlikte gelir ve farklı kuramlarla birlikte değerlendirilmesi daha sağlıklı analizler sunabilir.
Kaynakça
- Mearsheimer, J. J. (2001). The Tragedy of Great Power Politics. New York: W. W. Norton & Company.
- Mearsheimer, J. J. (2014). Why the Ukraine Crisis Is the West’s Fault. Foreign Affairs, September/October 2014.
- Gaddis, J. L. (2005). The Cold War: A New History. New York: Penguin Press.
- Evans, R. J. (2005). The Third Reich in Power. London: Penguin Books.
- Allison, R. (2017). Russia and the post-2014 international legal order: revisionism and realpolitik. International Affairs, 93(3), 519–543.
Views: 7