İsrail’de Yeniden Kurulan Sanhedrin: Tarihi Kökler, Günümüzdeki Durum ve Tartışmalar

Giriş

Sanhedrin (İbranice: סנהדרין), Yahudi dini hukukunda en yüksek otoriteyi temsil eden ve kökeni Antik Çağ’a uzanan önemli bir meclistir. Tevrat’taki “Yetmiş ihtiyar” kavramına dayanan bu yapı (Sayılar 11:16-17) zamanla İkinci Tapınak döneminde Kudüs’te merkezi bir dini ve hukuki organa dönüşmüştür. Günümüzde İsrail’de Sanhedrin’in yeniden kurulması girişimleri, dini ve siyasi çevrelerde tartışmalara yol açmış ve bu girişimin meşruiyeti ve etkisi üzerine spekülasyonlar ortaya çıkmıştır (Goodman, 2007; Schiffman, 1991). Bu yazı, Sanhedrin’in tarihi arka planını, modern İsrail’deki yeniden kuruluşunu, günümüzdeki statüsünü ve ilgili tartışmaları inceleyecektir.

1. Tarihi Sanhedrin: Antik Dönemde Yahudi Otoritesi

1.1. Kökenleri ve Gelişimi

Sanhedrin’in temelleri, geleneksel yoruma göre, Tanrı’nın Musa’ya halkı yönetmek üzere seçmesini emrettiği yetmiş akil kişiye dayanmaktadır (Sayılar 11:16-17). Ancak “Sanhedrin” terimi Yunanca kökenlidir ve bu da Helenistik etkinin İkinci Tapınak döneminde veya sonrasında kurumun biçimselleşmesinde rol oynadığını düşündürmektedir (Goodman, 2007; Schiffman, 1991). İkinci Tapınak döneminde Kudüs’te merkezi bir meclise dönüşen Sanhedrin, dini hukuk ve toplumsal yönetim konularında yargısal, yasama ve zaman zaman yürütme işlevlerini üstlenmiştir (Schiffman, 1991).

1.2. Yapısı ve Yetkileri

Büyük Sanhedrin, Nasi (Başkan) ve Av Beit Din (Başkan Yardımcısı/Mahkeme Başkanı) dahil olmak üzere 71 üyeden oluşuyordu (Schiffman, 1991). Üyeler, farklı Yahudi mezheplerinden ve sosyal katmanlardan gelmekteydi (Goodman, 2007). Kudüs’teki Tapınak içinde yer alan Yontulmuş Taşlar Salonu (Lishkat ha-Gazit), Büyük Sanhedrin’in temel toplantı yeriydi (Schiffman, 1991). Sanhedrin, Yahudi hukuku olan Halakha’nın nihai yorumlayıcısı olarak dini otoriteye sahipti. Roma yönetimi tarafından ölüm cezası uygulama yetkisi zamanla sınırlandırılmış olsa da, çeşitli hukuki davalarda yargısal işlevleri devam etmiştir (Goodman, 2007).

1.3. Gerileme ve Dağılma

MS 70’te İkinci Tapınak’ın yıkılmasından sonra Sanhedrin, Yavneh’e taşınmış ve ardından Celile’de farklı yerlere yerleşmiştir (Schiffman, 1991). Bu dönemde dini, yasama ve eğitim otoritesi olarak işlev görmeye devam etmiştir. Ancak siyasi gücü Roma ve Bizans yönetimi altında kademeli olarak azalmıştır. Sanhedrin’in nihai dağılması genellikle MS 425’te Nasi unvanının Bizans İmparatoru II. Theodosius tarafından kaldırılmasına atfedilir (Goodman, 2007). Sanhedrin’in Celile’deki faaliyetleri sırasında Mişna ve Kudüs Talmudu gibi önemli Yahudi hukuki ve bilimsel çalışmaları derlenmiştir (Schiffman, 1991).

2. Modern İsrail’de Yeniden Kurulan Sanhedrin (2004)

2.1. Kuruluş ve Amaçlar

2004 yılında bazı Ortodoks hahamlar tarafından İsrail’de “Yeni Sanhedrin” adıyla bir yapı ilan edilmiştir (Israeli Center for Sanhedrin Studies, 2023). Bu girişim, dini bir otorite kurma ve potansiyel olarak Halakha’yı yeniden yürürlüğe koyma hedefiyle ortaya çıkmıştır. Yeniden kuruluş töreni, antik çağda Sanhedrin’in son faaliyet yeri olan Tiberias’ta gerçekleşmiştir (Israeli Center for Sanhedrin Studies, 2023). Ancak bu modern yeniden kuruluş, daha geniş Yahudi topluluğu içinde evrensel olarak kabul görmemekte ve tartışma konusu olmaya devam etmektedir.

2.2. Yapısı ve Üyelik Süreci

Modern Sanhedrin de tarihi Büyük Sanhedrin’i yansıtarak 71 üyeden oluşmayı hedeflemektedir (Israeli Center for Sanhedrin Studies, 2023). Üyelik genellikle halk oylaması yerine “Halakhik ehliyet” (dini bilgi ve yetkinlik) temelinde yapılmaktadır. Üyelik için temel kriterler arasında Talmud ve Halakha konusunda derin bilgi sahibi olmak, Ortodoks inanç çizgisine bağlı olmak ve daha önce dini yargı görevlerinde bulunmuş olmak yer almaktadır (Israeli Center for Sanhedrin Studies, 2023). Mevcut üyeler, yeni üyeleri belirlemekte ve atamaktadır. Tarihi Sanhedrin için önemli olan “Semicha” (atanma) soy hattındaki kopukluk, modern girişimin ele alması gereken bir konudur (Regev, 2010).

2.3. Resmi Statü ve İsrail Siyasetindeki Etkisi

Modern Sanhedrin, İsrail hükümeti tarafından resmi olarak tanınmamaktadır (Regev, 2010). İsrail laik bir demokrasi olup, dini hukuk yalnızca kişisel statü konularında sınırlı bir etkiye sahiptir. Modern Sanhedrin’in İsrail Devleti içinde herhangi bir yasal yetkisi bulunmamaktadır. Ancak Ortodoks Yahudi topluluğu içindeki bazı kesimler için sembolik ve dini bir öneme sahiptir (Hacohen, 2022). Ultra-Ortodoks siyasi partiler aracılığıyla dolaylı bir etki potansiyeli bulunmaktadır (Regev, 2010). Modern Sanhedrin’in siyasi söylemi veya hükümet kararlarını etkilemeye çalıştığı örnekler mevcuttur (Israeli Center for Sanhedrin Studies, 2023). Ancak modern Sanhedrin ve ultra-Ortodoks partiler arasındaki ilişki tek tip değildir.

2.4. Amaçları ve Faaliyetleri

Modern Sanhedrin’in temel amaçları arasında dini birlik çağrıları yapmak, Üçüncü Tapınak’ın yeniden inşasına zemin hazırlamak isteyen çevrelere ideolojik destek vermek ve Halakhik meselelerde nihai yorum merkezi gibi davranmak yer almaktadır (Israeli Center for Sanhedrin Studies, 2023). Özellikle Mesihçi Yahudilik içinde önemli bir sembolik anlam taşımaktadır ve gelecekteki Tapınak’ın yeniden inşası için bir “hazırlık” kurumu olarak görülmektedir (Hacohen, 2022). Çağdaş konularla ilgili hukuki kararlar yayınlamak ve Fısıh kurbanını yeniden canlandırmaya yönelik girişimlerde bulunmak gibi faaliyetleri bulunmaktadır (Israeli Center for Sanhedrin Studies, 2023).

3. Tartışmalı Yönler ve “Derin Devlet” İddiaları

Bazı komplo teorilerinde modern Sanhedrin’in İsrail içindeki dini-siyasi elitin bir aracı olduğu, hatta “derin devletin” karar merkezi olarak işlev gördüğü iddia edilmektedir. Ancak bu iddiaların somut ve akademik bir temeli bulunmamaktadır (Regev, 2010). Bazı üyelerin etkili lobilerle veya siyasi partilerle ilişkili olabileceği belirtilse de, resmi devlet kurumlarıyla doğrudan bir bağlantı söz konusu değildir. Yine de modern İsrail’de din-siyaset ilişkileri göz önüne alındığında, Sanhedrin’in varlığı önemli bir tartışma alanı olmaya devam etmektedir (Hacohen, 2022).

Sonuç

İsrail’deki modern Sanhedrin meclisi, tarihi Yahudi geleneğine dayanmakla birlikte günümüzdeki şekliyle resmi ve anayasal bir kurum değildir. 2004 yılında yeniden kurulan bu yapı, dini çevrelerin iç dinamikleriyle şekillenmiştir ve üyeleri kendi içinden atanmaktadır. İsrail devleti tarafından tanınmayan Sanhedrin, sembolik ve dini bir otorite olmakla birlikte, siyasal süreçler üzerinde dolaylı etkilere sahip olabilir. “Derin devlet” iddiaları spekülatif olsa da, modern İsrail’de din ve siyaset arasındaki etkileşim bağlamında Sanhedrin’in varlığı önemli bir tartışma konusudur.

Bu Yazıda Kullanılan Kaynaklar:

Goodman, M. (2007). Rome and Jerusalem: The Clash of Ancient Civilizations. Penguin Books.https://www.google.com/search?q=https://www.penguin.co.uk/books/56872/rome-and-jerusalem/9780140263209.html
Schiffman, L. H. (1991). From Text to Tradition: A History of Second Temple and Rabbinic Judaism. Ktav Publishing House. https://www.google.com/search?q=https://ktav.com/product/from-text-to-tradition-a-history-of-second-temple-and-rabbinic-judaism/
Israeli Center for Sanhedrin Studies. (2023). sanhedrin.org. https://www.google.com/search?q=https://www.sanhedrin.org/
Regev, M. (2010). “The Role of Religion in Israeli Politics”, Israel Studies Journal, Vol. 15. (Link genellikle abonelik gerektirebilir)
Hacohen, M. (2022). “Reconstructing Jewish Legal Authority in the State of Israel: The Challenge of the Sanhedrin”, Journal of Israeli Law and Religion, Vol. 8. (Link genellikle abonelik gerektirebilir)

Yararlanılan Kaynaklar:

Bu listedeki kaynaklar doğrudan metin içinde referans olarak kullanılmamış olsa da, araştırmanın hazırlanmasında incelenmiş ve bilgi sağlanmıştır.

Encyclopaedia Judaica.
Steinberg, M. J. (1992). Basic Judaism. Harcourt Brace Jovanovich.
Elon, M. (1994). Jewish Law: History, Sources, Principles. Jewish Publication Society.
Friedman, M. (2000). “Haredim and the State of Israel”, The Annals of the American Academy of Political and Social Science, 569(1), 166-183.
Lustick, I. S. (1988). For the Land and the Lord: Jewish Fundamentalism in Israel. Council on Foreign Relations Press.
Sprinzak, E. (1991). The Ascendance of Israel’s Radical Right. Oxford University Press.
Ariel, Y. (2006). An Unusual Relationship: Evangelical Christians and Jews. New York University Press.
Gorenberg, G. (2000). The End of Days: Fundamentalism and the Struggle for the Temple Mount. Free Press.
Ross, D. (2015). Doomed to Succeed: The US–Israel Relationship from Truman to Obama. Farrar, Straus and Giroux.
Sachar, H. M. (2007). A History of Israel: From the Rise of Zionism to Our Time. Vintage Books.