Lavaboda Dönüp Duran Efsane: Sular Kuzeyde Farklı Yönde, Güneyde Farklı Yönde mi Akar?

“Ekvator çizgisini geçince sular bile ters akar” diye duydunuz mu hiç? Kimileri bu sözün içinde büyük bir fiziksel gerçeklik yattığını iddia ederken, kimileri de bunun sadece kulaktan kulağa yayılan bir şehir efsanesi olduğunu söyler. Peki bu efsanenin bilimsel karşılığı nedir? Gerçekten de Dünya’nın kuzeyinde saat yönünün tersine dönen lavabolar, güneyde saat yönünde mi döner? Gelin, bu çok konuşulan fenomenin ardındaki gerçeği birlikte araştıralım.

Şehir Efsanesi Ne Diyor?

Turistlerin Ekvator’u geçtiği turların klasiklerinden biridir: Rehber eline bir lavabo kovası alır, önce kuzey yarımkürede suyu döker — su saat yönünün tersine döner. Sonra bir adım atar, güney yarımküreye geçer — su bu kez saat yönünde akar. “Bakın!” der, “Bu Coriolis etkisidir!” Kalabalık şaşkın. Kameralar kayıtta. Kısa bir video internette viral olur.

İnsan merak ediyor: Madem bu kadar net bir fark var, neden biz lavaboda hiç bu farklılıkları fark etmiyoruz?

Gerçekten Öyle mi? Coriolis Etkisi Nedir?

Coriolis etkisi, dönen bir referans çerçevesinde — yani bizim durumumuzda dönen Dünya üzerinde — hareket eden nesnelerin yönünün sapmasıdır. Kuzey Yarımküre’de bu sapma sağa, Güney Yarımküre’de ise sola doğrudur. Bu etki, özellikle büyük ölçekli sistemlerde (örneğin kasırgalar, okyanus akıntıları, jet akımları) belirgin bir fark yaratır.

Ancak iş lavaboya, klozete, kovaya gelince durum değişir.

Gerçeği Açıklığa Kavuşturalım: Lavaboda Su Nasıl Akar?

Bir lavaboda suyun dönüş yönünü belirleyen esas faktörler şunlardır:

Lavabonun şekli
Suyun döküldüğü nokta ve yön
Önceden var olan hareketler (örneğin elle karıştırma)
Drenaj sisteminin eğimi

Bu faktörler öylesine baskındır ki, Coriolis etkisi gibi çok küçük ölçekli fiziksel bir kuvvet, suyun yönünü değiştiremez. Coriolis kuvveti lavaboda etki etse bile bu fark, mikroskobik seviyede ve ancak çok hassas laboratuvar koşullarında gözlemlenebilir.

Yani lavabonun suyunun yönü, sizin Ekvator’un kuzeyinde veya güneyinde olmanızdan ziyade, lavabonuzun tasarımıyla ilgilidir.

Peki Bu Şovlar Neden Yapılıyor?

Ekvator ülkelerinde, özellikle Ekvator, Kenya, Uganda gibi ülkelerde bu tür turist şovları oldukça yaygındır. Ekvator çizgisi üzerinde kurulmuş turistik noktalarda, “bilimsel deney” kisvesi altında bazı gösteriler yapılır. Ancak bu deneylerin pek çoğu, suyun yönünü bilinçli şekilde manipüle eder:

Kovayı dökerken fark edilmeden küçük bir girdap verilir.
Drenaj deliği önceden suyla doldurulmuştur.
Suyun akacağı yön, gösteriyi yapan kişi tarafından belirlenmiştir.

Yani bu gösterilerdeki “bilimsel gerçeklik” aslında dikkatli bir göz boyamadan ibarettir.

Sonuç: Sular Dönmez, Hikâyeler Döner

Lavabo sularının kuzeyde bir tarafa, güneyde diğer tarafa aktığı efsanesi; gerçekte büyük ölçüde yanlış anlaşılmış bir bilimsel prensibin, doğruluk süsü verilmiş bir turistik gösteriye dönüşmesinden ibarettir.

Elbette Coriolis etkisi gerçektir. Ancak bu etkiyi lavabonuzda göremezsiniz. Gördüğünüz şey, daha çok lavabonun mühendisliğidir — Dünya’nın döngüsünün değil.

Ama kabul edelim: “Ekvator’da su bile ters akar” cümlesi, kulağa oldukça etkileyici geliyor. Belki de bu yüzden, gerçeklerden çok daha hızlı yayılıyor.

Bu Yazıdan Ne Öğrendik?

Coriolis etkisi, lavabolarda değil; fırtınalarda ve okyanus akıntılarında fark yaratır.
Lavabo suyu, bulunduğunuz yarımküreye değil; lavabonun yapısına göre döner.
Turistik gösterilerde izlediğiniz deneyler, çoğu zaman manipülasyon içerir.
Bilgi güçtür; göz alıcı efsaneleri sorgulamak, bilimin temelidir.

BedriYilmaz.com by Bedri Yılmaz is licensed under Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International