Ay Anlaşması

🌕 1979 Ay Anlaşması (Moon Agreement)

Bu anlaşma, Ay’ın özel kullanımına dair daha ayrıntılı hükümler içerir. Örneğin:

• Ay ve kaynakları tüm insanlığın ortak mirasıdır.
• Ay kaynaklarının çıkarılması uluslararası bir rejime tabi olmalıdır.
• Ay üzerinde mülkiyet iddiasında bulunulamaz.
• Bilimsel araştırmalar serbesttir, ancak barışçıl amaçlarla sınırlandırılmıştır.

Fakat:

Bu 1979 Ay Anlaşması, sadece çok az sayıda ülke tarafından imzalanmış ve onaylanmıştır. ABD, Rusya, Çin ve Avrupa ülkelerinin çoğu tarafından kabul edilmemiştir. Bu nedenle uluslararası teamül hukuku açısından bağlayıcı ve evrensel nitelikte bir belge değildir.

Ay Anlaşması (1979): İnsanlığın Uydusuna Dair Evrensel Bir Uzlaşı Arayışı

Uzay çağının hızla geliştiği 20. yüzyılın ikinci yarısında, yalnızca Dünya yörüngesi değil, Ay da uluslararası hukukçuların ilgi odağı haline geldi. 1967 tarihli Dış Uzay Anlaşması ile dış uzayın barışçıl amaçlarla kullanımı ve mülkiyet yasağı genel çerçevede tanımlanmıştı. Ancak bu metin Ay gibi özel bir gök cismi için yeterince detaylı bulunmadı. İşte bu boşluğu doldurmak üzere, 1979 yılında Birleşmiş Milletler çatısı altında “Ay ve Diğer Gök Cisimlerinde Devletlerin Faaliyetlerini Düzenleyen Anlaşma”, yani kısaca Ay Anlaşması (Moon Agreement) kabul edildi.

Ne Zaman Kabul Edildi?

Ay Anlaşması, 5 Aralık 1979 tarihinde Birleşmiş Milletler Genel Kurulu tarafından kabul edildi ve 18 Temmuz 1984 tarihinde yürürlüğe girdi. Ancak ne yazık ki, uluslararası toplumun büyük kısmı tarafından benimsenmedi.

Kimler Tarafından İmzalandı?

Bugüne kadar sadece 18 ülke anlaşmayı imzalamış, bunlardan 11’i anlaşmayı onaylayarak taraf devlet haline gelmiştir. İmzalayan ve taraf olan başlıca ülkeler şunlardır:

• Fransa
• Hindistan
• Meksika
• Filipinler
• Peru
• Suudi Arabistan
• Avusturya
• Belçika
• Şili
• Kazakistan
• Fas

Kimler İmzalamadı?

Ay Anlaşması’nı imzalamayan ve onaylamayan ülkeler arasında şunlar öne çıkıyor:

• Amerika Birleşik Devletleri
• Rusya Federasyonu (eski SSCB)
• Çin Halk Cumhuriyeti
• Japonya
• Almanya
• İngiltere
• Kanada

Bu ülkeler aynı zamanda hem uzay yarışının tarihsel aktörleri hem de günümüzde aktif Ay programlarına sahip devletlerdir.

Neden Kabul Görmedi?

Anlaşmanın geniş çapta kabul görmemesinin temel nedenleri şunlardır:

1. “Ortak Miras” İlkesi ve Kaynak Paylaşımı:
   Anlaşma, Ay ve diğer gök cisimlerinin tüm insanlığın ortak mirası olduğunu vurgular ve doğal kaynakların çıkarılması halinde bunun uluslararası bir mekanizma yoluyla adil şekilde paylaşılmasını öngörür. Bu hüküm, özellikle gelişmiş uzay ülkeleri tarafından ekonomik ve stratejik kısıtlama olarak görülmüştür.
2. Uluslararası Düzenleyici Mekanizmanın Belirsizliği:
   Anlaşma, Ay kaynaklarının nasıl paylaşılacağına dair uluslararası bir rejimin ileride oluşturulacağını belirtse de bu mekanizmanın nasıl işleyeceğine dair netlik sunmaz. Bu belirsizlik, anlaşmaya olan güveni zayıflatmıştır.
3. Özel Şirketlerin Faaliyetlerine Yönelik Kısıtlamalar:
   Anlaşma, devlet dışı aktörlerin (örneğin özel şirketlerin) Ay’da kaynak çıkarmasını doğrudan yasaklamasa da, devletin bu tür faaliyetlerden sorumlu tutulacağını ve eşit yararlanma ilkesi çerçevesinde hareket edilmesi gerektiğini belirtir. Bu durum, ticarileşmeye açık uzay politikaları yürüten ülkeleri endişelendirmiştir.

Ay Anlaşmasının Temel Hükümleri

Anlaşmanın dikkat çeken başlıca maddeleri şunlardır:

• Ay, tüm devletlerin eşit yararlanabileceği bir ortak mirastır.
• Ay yalnızca barışçıl amaçlarla kullanılabilir; askerî üs kurulamaz.
• Doğal kaynaklar çıkarılabilir ancak bunların kullanımı uluslararası iş birliği çerçevesinde olmalıdır.
• Çevresel zararların önlenmesi sorumluluğu devletlere aittir.
• Ay’da yürütülen bilimsel araştırmalar sonuçlarıyla birlikte paylaşılmalıdır.

Sonuç

Ay Anlaşması, insanlığın ortak mirası ilkesini uzayın ötesine taşıyarak Ay’ın gelecekteki kullanımına dair idealist bir çerçeve sunmaktadır. Ancak bu idealizm, özellikle güçlü uzay aktörleri tarafından jeopolitik ve ekonomik çıkarlar doğrultusunda kısıtlayıcı bulunmuş ve anlaşmanın evrensel kabulünü engellemiştir. Bugün hâlâ, Ay’a dair hukuki belirsizlikler devam ederken, 1979 Ay Anlaşması sadece sınırlı sayıda ülke için bağlayıcı bir belge olarak kalmaktadır.

Kaynak:

Agreement Governing the Activities of States on the Moon and Other Celestial Bodies (https://www.unoosa.org/oosa/en/ourwork/spacelaw/treaties/moon-agreement.html), United Nations Office for Outer Space Affairs (UNOOSA), 1979.

Views: 4