Felaket Kapitalizmi (Disaster Capitalism): Krizin Fırsata Dönüştüğü Sistem
Disaster Capitalism, yani Türkçesiyle Felaket Kapitalizmi, günümüzde küresel siyaseti ve ekonomik sistemi anlamak için hayati öneme sahip kavramlardan biri. İlk bakışta ürkütücü görünen bu terim, aslında kriz zamanlarında ortaya çıkan kâr odaklı düzenlemelerin, özel şirketlerin ve neoliberal politikaların nasıl şekillendiğini anlamak için oldukça açıklayıcı bir çerçeve sunuyor.
Kavramın Kökeni ve İlk Kullanımı
Disaster Capitalism kavramı ilk olarak Kanadalı gazeteci ve yazar Naomi Klein tarafından ortaya atıldı. Klein, 2007 yılında yayımladığı The Shock Doctrine: The Rise of Disaster Capitalism adlı kitabında bu kavrama teorik bir temel kazandırdı. Ona göre bu sistem, doğal afetler, savaşlar, ekonomik krizler ve diğer büyük toplumsal şoklar sırasında devreye girerek, halkların yaşadığı kargaşa ve savunmasızlık ortamından faydalanan şirketleri ve politik aktörleri tanımlar.
Klein’in kitabında dile getirdiği bu kavram, ekonomi, siyaset bilimi ve sosyoloji gibi disiplinlerle doğrudan ilişkilidir. Özellikle siyasal ekonomi (political economy) alanında yoğun biçimde tartışılmaktadır.
(Klein, N. (2007). The Shock Doctrine: The Rise of Disaster Capitalism. New York: Metropolitan Books)
Ne Anlatır?
Disaster Capitalism, kısaca şu temel varsayıma dayanır: Büyük felaketler, normalde halkın kabul etmeyeceği neoliberal reformları hayata geçirmek için birer fırsata dönüştürülür. Bu reformlar arasında özelleştirmeler, kamu hizmetlerinin küçültülmesi, emek haklarının geriletilmesi ve yabancı sermayeye sınırsız alan açılması gibi uygulamalar yer alır.
Bu süreçte “şok doktrini” olarak adlandırılan yöntem devreye girer. Felaket anında insanlar en temel ihtiyaçlarını karşılamaya çalışırken, karar alıcılar arka planda büyük çaplı değişiklikleri sessizce ya da zorla uygularlar. Bu durum, demokrasiyi, sosyal adaleti ve kamu yararını geri plana iter.
Güncel Bir Örnek: Porto Riko’daki Ekonomik Kriz
Disaster Capitalism’in günümüzdeki en net örneklerinden biri, Porto Riko’da yaşanan ekonomik kriz ve ardından gelen doğal afetler üzerinden okunabilir. 2017 yılında ülke, Maria Kasırgası ile harap oldu. Bu süreçte hem altyapı çöktü hem de binlerce insan hayatını kaybetti. Ancak felaket sonrası toparlanma sürecinde yapılanlar, klasik bir felaket kapitalizmi örneği oluşturdu.
Kasırga sonrası ABD hükümeti ve bazı özel şirketler, Porto Riko’daki kamu hizmetlerinin büyük bölümünü özelleştirme sürecine soktu. Elektrik şebekesi, okul sistemi ve sağlık hizmetleri özel şirketlerin eline geçti. Bu gelişmeler, kamu yararının ikinci plana atıldığı, kâr odaklı bir yeniden yapılanma olarak değerlendirildi. Naomi Klein bu durumu “bir halkın felaketi, bir başkasının iş fırsatı olabilir” sözüyle özetlemişti.
(Martinez, O. (2018). Puerto Rico’s Post-Disaster Privatization Plans. The Intercept, Link)
Hangi Disiplinin Konusudur?
Disaster Capitalism öncelikle siyasal ekonomi (political economy) disiplinine ait bir kavramdır. Ancak aynı zamanda kriz yönetimi, afet sosyolojisi, eleştirel kalkınma çalışmaları, uluslararası ilişkiler ve küreselleşme gibi disiplinlerde de tartışılır. Özellikle neoliberal ekonomi politikalarının eleştirisi kapsamında incelenir.
Sonuç Yerine
Disaster Capitalism kavramı, sadece akademik bir teori değil; aynı zamanda günümüzde yaşanan pek çok dönüşümün arka planını kavrayabilmek için güçlü bir araç. Kriz zamanlarında kimin ne kazandığını, neyi kaybettiğini, hangi hakların sessizce ortadan kaldırıldığını anlamak için bu kavramı ciddiyetle ele almak gerekiyor.
Kısacası, felaket anları sadece dayanışma değil, aynı zamanda sistemin sınandığı ve yeniden şekillendirildiği anlardır. Ve bu yeniden şekillenmenin kimin lehine olduğu sorusu, Disaster Capitalism’in en temel tartışma alanıdır.
Views: 1
