Elbette. Aşağıda, günümüz dünyasında geniş kitlelere doğruymuş gibi sunulan fakat gerçekte yanıltıcı, eksik ya da tamamen yanlış olan bazı yaygın yalanları, bilimsel ve toplumsal temellere dayanarak listeledim. Bu liste, hem medya, hem ekonomi, hem sağlık hem de kültürel alanlarda öne çıkan bazı temel aldatmacaları kapsamaktadır. Her başlık altında kısa bir açıklama da bulacaksınız.
Günümüz Dünyasında İnsanlara Satılan En Büyük Yalanlar
1. “Mutluluk satın alınabilir.”
Modern reklamcılığın temel önermesi budur. Tüketim toplumu, insanların psikolojik ihtiyaçlarını (aidiyet, anlam, özgüven) maddi ürünlerle tatmin etmeye yönlendirir. Ancak sayısız psikoloji araştırması, tüketimle elde edilen mutluluğun kısa vadeli ve yüzeysel olduğunu göstermektedir.
Kaynak: Kasser, T. (2002). The High Price of Materialism. MIT Press.
2. “Sürekli meşgul olmak üretkenliktir.”
Kapitalist iş kültürlerinde yaygın olan bu görüş, verimli çalışmakla uzun saatler çalışmayı eşdeğer tutar. Oysa araştırmalar, zihinsel verimlilik için boş zaman, uyku ve yaratıcı duraklamaların şart olduğunu ortaya koymuştur.
Kaynak: Newport, C. (2016). Deep Work. Grand Central Publishing.
3. “Daha fazla bilgi, daha fazla bilgeliktir.”
Bilgi çağında yaşıyor olmamız, her bilgiye ulaşabiliyor olmamızla karıştırılmamalıdır. Bilgelik, yalnızca bilgiye değil, o bilgiyi doğru bağlamda değerlendirme yeteneğine dayanır. Sosyal medyada hızla yayılan bilgi kirliliği, bu yalanın yayılmasına katkı sağlamaktadır.
4. “Herkes eşit fırsatlara sahiptir.”
Özellikle neoliberal sistemin merkezinde yer alan bu iddia, sosyal sınıf, etnik köken, cinsiyet gibi yapısal eşitsizlikleri göz ardı eder. Eğitim, sağlık, hukuk ve ekonomi alanlarında fırsatlar büyük ölçüde sınıfsal temelde farklılaşmaktadır.
Kaynak: Piketty, T. (2014). Capital in the Twenty-First Century. Harvard University Press.
5. “Sosyal medyada herkes gerçeği yansıtır.”
Instagram, TikTok ve benzeri platformlarda sunulan hayatlar, estetik ve başarı odaklı bir illüzyondur. Filtreler, sahnelenmiş fotoğraflar ve seçici paylaşımlar, gerçeğin yalnızca kurgu versiyonudur. Bu da bireylerde değersizlik, kıyaslama ve yetersizlik duygularına neden olur.
6. “GDO’lu ürünler tamamen zararlıdır.”
Bu iddia bilimsel olarak çelişkilidir. Genetiği değiştirilmiş organizmalar (GDO), doğru denetim ve etik üretimle besin güvenliğini artırabilir. Ancak bu konu genellikle duygusal tepkilerle ve komplo teorileriyle ele alınır.
Kaynak: National Academy of Sciences (2016). Genetically Engineered Crops: Experiences and Prospects.
7. “Başarı, yalnızca kişisel çabanın sonucudur.”
Bireysel başarı hikâyeleri çoğunlukla sistemsel destekleri, şans faktörünü, sosyal ağları ve çevresel koşulları göz ardı eder. Bu söylem, başarısızlıkları bireyin hatası gibi sunarak toplumsal sorumluluğu arka plana iter.
8. “Yapay zekâ insanlığı yok edecek.”
Popüler bilim-kurgu anlatıları bu görüşü yaygınlaştırsa da, günümüz yapay zekâ sistemleri dar alanlıdır ve etik sınırlarla kontrol edilebilecek niteliktedir. Asıl tehlike, kötü niyetli insanların yapay zekâyı kötüye kullanmasıdır.
9. “Tarih, objektif bir şekilde yazılmıştır.”
Tarih kitapları çoğunlukla egemen ideolojilerin perspektifinden yazılır. Mağlup olanların, halkın, kadınların ve azınlıkların hikâyeleri ise ya göz ardı edilir ya da çarpıtılır.
Kaynak: Howard Zinn (1980). A People’s History of the United States.
10. “Bilim, her şeyi çözebilir.”
Bilimsel düşünce, kuşkusuz insanlığın en güçlü araçlarından biridir. Ancak etik, anlam, değer ve bilinç gibi alanlarda bilim tek başına yeterli değildir. Bilimin sınırları, insan aklının sınırlarıyla sınırlıdır.
11. “Modern tıp her derde deva olabilir.”
Modern tıp birçok hastalığı tedavi etmede olağanüstü ilerleme kaydetmiştir. Ancak hastalıkların çoğunun temelinde çevresel, ruhsal ve toplumsal nedenler de bulunmaktadır. Sağlık yalnızca ilaçlarla değil, yaşam tarzı ve sosyal koşullarla ilgilidir.
12. “Medya tarafsızdır.”
Küresel medya şirketlerinin büyük kısmı özel sermaye tarafından kontrol edilmektedir. Bu durum, haberlerin seçimi, sunumu ve çerçevelenme biçiminde ciddi bir yönlendirme ve sansür yaratmaktadır.
Kaynak: Herman, E. S. & Chomsky, N. (1988). Manufacturing Consent. Pantheon Books.
Sonuç
Bu tür yalanlar, bireylerin zihinsel özgürlüklerini sınırlayan, toplumsal gerçekliği çarpıtan ve eleştirel düşünmeyi bastıran söylemler üzerinden sistemli olarak inşa edilmektedir. Bu nedenle sorgulama, medya okuryazarlığı ve bilimsel düşünce biçimi, günümüz insanı için birer lüks değil, zorunluluktur.
Burda belirttiğim her bir maddeyi detaylı irdelediğim birkaç güne yayınlayacağım yazı dizimi takip edebilirsiniz.
