“Yapay Zekâ Çağında Eğitim: Çin Nereye Gidiyor, Türkiye Nerede Duruyor?“
1. Çin’de Yapay Zekâya Verilen Eğitimsel Destek
Çin Eğitim Bakanlığı ve ilgili kurumlar, Nisan 2025’te yayımladıkları rehberle (guideline) eğitim sisteminde yapay zekânın derin entegrasyonunu hedeflemiş durumda. Bu kılavuzda okullarda ve üniversitelerde akıllı teknolojilerin öğretim, öğrenme, değerlendirme ve akademik araştırmaya dahil edilmesi öngörülüyor. Amaç: eleştirel düşünme, problem çözme, iletişim, iş birliği ve yenilikçi yetkinlikleri geliştirmek. (New guideline stresses on AI-based education, AI education guidance in elementary and secondary schools, China to rely on artificial intelligence in education reform bid)
Üniversiteler de bu çabaya paralel hareket ediyor: ülkenin önde gelen üniversiteleri (Pekin Üniversitesi, Renmin, Şanghay Jiao Tong vb.), mühendislik, bilgi bilimi gibi alanlarda öğrenci kontenjanlarını artırıyor. (China’s top universities expand enrolment to beef up capabilities in AI, strategic areas) Ayrıca Beijing gibi şehirlerde 2025 sonbaharında zorunlu yapay zekâ eğitimi (en az yıllık 8 saat) uygulamasına geçilmesi planlanmış durumda. (China’s capital city is making AI education mandatory, even for elementary schoolers)
Ayrıca, ilköğretimden üniversiteye kadar farklı yaş grupları için sınırlandırılmış ve aşamalı şekilde yapay zekâ okuryazarlığı dersleri oluşturuluyor. Örneğin ilkokul öğrencileri içerik üretici araçlardan bağımsız şekilde korunuyor, ortaokul öğrencileri mantıksal yapılarına aşinalık kazanıyor, lise düzeyinde ise teknik prensipleri öğrenip inovatif uygulamalara geçmeleri teşvik ediliyor. (AI education guidance in elementary and secondary schools)
Anketler, Çin üniversitelerindeki öğrencilerin %70–84 oranında aktif olarak GenAI araçlarını kullandığını gösteriyor. Doubao, ERNIE Bot, ChatGPT gibi araçlar; metin üretme, bilgi arama, çeviri, ödev değerlendirme gibi amaçlarla kullanılıyor. Bu araçları kullananların yaklaşık yarısı bu kullanımın bağımsız düşünme yeteneğini desteklediğini düşünüyor. (University Students’ Usage of Generative Artificial Intelligence for Sustainability: A Cross-Sectional Survey from China)
Özetle: Çin; merkezi, planlı bir yapı içinde yapay zekâyı eğitim sistemine entegre ediyor; hem teknolojiyi hem de öğrenci bilişsel becerileri destekleyen bir politika izliyor.
2. Bu Politikaların Çin’e Katkısı ve Geleceğe Etkisi
- İnsan kaynağı boyutu: ChinaTalk’a göre, 2030’a kadar “küresel AI lideri olma” hedefiyle altyapı, müfredat ve büyük ölçekli model geliştirme alanlarında stratejik yatırımlar yapılıyor. Bu hedef çerçevesinde yaratılan startup’lar (örneğin DeepSeek) hem akademik hem endüstriyel olarak Çin’i öne çıkarıyor.
- Ekonomik verimlilik ve büyüme: Yapay zekâ, geleneksel endüstrilerde maliyetleri düşürüp verimliliği artırıyor. Ancak, daha yüksek beceri gerektiren işler ile düşük gelirli işgücü arasındaki uçurum artabilir. (Artificial intelligence industry in China)
- Uluslararası rekabet gücü: Çin, ABD ile teknoloji yarışında özellikle uygulamaya dönük ve yaygınlaştırma boyutunda avantaj sağlıyor. 2025 Shanghai AI Konferansı’nda Çin; sağlık, altyapı, kamu güvenliği gibi alanlarda AI uygulamalarının hızla yaygınlaşacağını ilan etti.
- Eleştirel düşünce ve etik dengesi: Uygulama rehberlerinde öğrencilerin yapay zekâyı yalnızca kullanması değil, kritik akıl yürütmelerini koruyarak uygulama yapması amaçlanıyor. Örneğin, AI destekli öğrenim sürecinde kritik görevlerin otomasyona bırakılmaması gerektiği vurgulanıyor. (University students offload critical thinking, other hard work to AI)
Sonuç olarak, bu politikalar Çin’in hem ulusal stratejik pozisyonunu güçlendirecek hem küresel düzeyde teknoloji ve eğitim liderliği yolunda ilerlemesini sağlayacak bir altyapı oluşturuyor.
3. Türkiye’de Durum: Kritik Yaklaşım
Ne yazık ki Türkiye’de benzer sistematik bir yapay zekâ eğitim ve erişim politikası hâlâ eksik. Gözlemler hep bu yönde:
- İnternet altyapısı ve erişim: Yavaş internet, bloklama politikaları, tekelci servis yapıları öğrencilerin bilgiye ulaşımı önünde büyük engel oluşturuyor. Bilgiye erişim vergilerle, altyapı eksiklikleriyle sınırlanmış durumda.
- Yapay zekâ teşvik eksikliği: Öğrencileri yapay zekâ okuryazarlığı konusunda destekleyen dersler, kılavuzlar veya teşvik edici politika bulunmuyor. Türkiye’de hâlâ bu alanda geniş kapsamlı müfredat çalışmaları ve kamu destekli AI programları yok.
- Teknolojik bağımsızlık sorunu: Yerli arama motoru, mesajlaşma yazılımı veya yapay zekâ platformu yok. Halkın erişimine yasaklama uygulamaları, açık kaynak kullanımında sorunlar ve yazılım bağımlılığı gibi yapılar, bilgi çağında ilerlemeyi zayıflatıyor.
- Eğitim sistemi ve dijital beceriler: Programcılık, veri güvenliği, dijital çalışma yetkinlikleri konusunda eğitim zayıf. Siyasî söylemlerde veri güvenliği önemsenmediği gibi; örneğin kimlik bilgilerinin sızma riski bazen göz ardı edilebiliyor. Vergilendirme politikaları bilgisayar, tablet, telefon gibi cihaz erişimini zorlaştırıyor.
- Yapay zekâ vizyonu eksikliği: Çin’in aksine Türkiye’de gelecek vadeden bir ulusal AI stratejisi hâlâ şekillenmiş değil. Hali hazırda internet çağının politikaları bile tam uygulanmış değilken, yapay zekâ çağında köstekli eğilimler gözleniyor.
Sonuç
Öğrencilerin yapay zekâ kullanımını engellemek mümkün değil. Öyleyse bu araçları bir avantaj haline getirebilecek bir eğitim yaklaşımı benimsemeliyiz. Tıpkı Çin’in yaptığı gibi:
- Yaşa göre ayrılmış yapay zekâ okuryazarlığı dersleri,
- Kritik düşünmeyi destekleyen kılavuzlar ve yapılandırılmış kullanım,
- Üniversitelerde AI konusunda teşvik edici politika ve altyapı.
Türkiye’de benzer bir planlamayla hem öğrenciler dijital çağın gerektirdiği becerileri kazanır hem de bilgi çağındaki potansiyelimizi ve rekabet gücümüzü bireysel ve ulusal ölçekte artırabiliriz.
Kaynaklar
- China aims to promote artificial intelligence in aiding the country’s education reform… (gov.cn, Nisan 2025)
- AI education guidance in elementary and secondary schools (Caixin/Beijing News, 12 Mayıs 2025)
- China to rely on artificial intelligence in education reform bid (Reuters, 17 Nisan 2025)
- China’s top universities expand enrolment to beef up capabilities in AI… (Reuters, Mart 2025)
- China’s capital city is making AI education mandatory… (Business Insider, Mart 2025)
- Survey: How Do Elite Chinese Students Feel About the Risks of AI? (Jamestown Foundation, Ağustos 2024)
- University students offload critical thinking… (Hechinger Report, Mayıs 2025)
Views: 1