ABD’nin Çip Kısıtlamaları Stratejisi Uzun Vadede Sürdürülebilir mi?

Yapay Zeka Liderliği ve Çip Kısıtlamaları: ABD’nin Stratejisi Uzun Vadede Sürdürülebilir mi?

Özet

Bu rapor, Amerika Birleşik Devletleri’nin (ABD) yapay zeka (YZ) teknolojisindeki liderliğini sürdürmek amacıyla uyguladığı çip ihracat kısıtlamalarının uzun vadeli etkinliğini akademik bir perspektiften incelemektedir. Raporda, ABD’nin ulusal güvenlik ve ekonomik üstünlük gerekçeleriyle başlattığı bu kısıtlamaların kapsamı, Çin’in bu duruma karşı geliştirdiği kendine yeterlilik stratejileri ve inovasyon dinamikleri, teknolojik ambargoların tarihsel örnekleri ve açık kaynak teknolojilerin rolü detaylı bir şekilde analiz edilmektedir. Analiz, kısıtlamaların teknolojik ilerlemeyi tamamen durdurma yeteneğinin sınırlı olduğunu, aksine hedef ülkelerde inovasyonu tetikleyebileceğini ve küresel teknoloji manzarasını yeniden şekillendirebileceğini göstermektedir. Uzun vadede, teknoloji ve bilginin yayılımının doğası gereği durdurulamaz olduğu ve ABD’nin liderliğini sürdürmek için kısıtlamaların ötesinde kapsamlı stratejilere odaklanması gerektiği sonucuna varılmaktadır.

1. Giriş: Yapay Zekanın Jeopolitik Arenadaki Yükselişi ve Çip Savaşları

Yapay zeka (YZ), günümüzün en çığır açan ve dönüştürücü inovasyonlarından biri olarak kabul edilmektedir. Otomatik çeviri sistemlerinden akıllı asistanlara, kişiselleştirilmiş önerilerden otonom araçlara kadar geniş bir yelpazede günlük yaşamı kolaylaştıran YZ uygulamaları, modern toplumun vazgeçilmez bir parçası haline gelmiştir.¹ Bu teknoloji, sadece sivil ve ticari alanlarda değil, aynı zamanda ulusal güvenlik ve ekonomik güç açısından da merkezi bir stratejik öneme sahiptir.² YZ’nin askeri alandaki dönüştürücü potansiyeli, otonom silah sistemleri, istihbarat analizi ve siber savunma gibi alanlarda askeri üstünlüğün yeni belirleyicisi olarak görülmesini sağlamaktadır.⁴ Bu kapsamlı stratejik değer, YZ’yi jeopolitik rekabetin en kritik cephelerinden biri haline getirmiştir.

ABD, yapay zeka geliştirmede ve çip tasarımında küresel liderliğini sürdürmeyi kritik bir ulusal çıkar olarak görmektedir.⁵ Bu liderliği koruma hedefi, YZ’nin sadece askeri kapasiteleri değil, aynı zamanda ekonomik rekabet gücünü ve sivil teknolojik üstünlüğü de kapsayan geniş bir ulusal güvenlik tanımıyla ilişkilendirilmektedir. Bu genişleyen güvenlik paradigması, ABD’nin teknolojik liderliği bir ulusal güvenlik meselesi olarak konumlandırmasına ve bu doğrultuda agresif politikalar benimsemesine yol açmıştır. Özellikle NVIDIA gibi önde gelen çip üreticilerinin ürettiği yapay zeka eğitim çiplerinin küresel satışını kontrol altında tutma çabaları, bu stratejinin temelini oluşturmaktadır. Beyaz Saray, ABD teknolojisinin uluslararası yayılımını desteklerken, güvenlik endişesi oluşturan ülkelere karşı çip ihracatını kısıtlamayı hedefleyen yeni düzenlemeler duyurmuştur.² Bu politikalar, küresel çip savaşlarının yoğunlaşmasına ve uluslararası teknoloji transferi rejimlerinde önemli değişikliklere neden olmuştur.

2. ABD’nin Yapay Zeka Çipi İhracat Kısıtlamaları: Kapsam, Gerekçeler ve İlk Etkiler

ABD yönetimi, yapay zeka için kullanılan gelişmiş çiplerin ihracatını sıkılaştırmaya yönelik yeni bir düzenleme duyurmuştur. Bu düzenleme, özellikle NVIDIA ve AMD gibi önde gelen çip üreticilerinin ürünlerini etkilemektedir.⁵ Yeni kurallar, ülkeleri YZ çip erişimi açısından üç ana kademeye ayırmaktadır. Bu kademeli yaklaşım, ABD’nin sadece teknoloji transferini kontrol etmekle kalmayıp, küresel teknoloji ekosistemini jeopolitik müttefikler etrafında yeniden şekillendirme çabasını yansıtmaktadır. Bu durum, gelecekteki teknolojik standartların ve değer zincirlerinin bu bloklaşma üzerinden oluşabileceği anlamına gelmektedir.

Kısıtlamaların Detayları: NVIDIA Çipleri, GPU Sınırlamaları ve Ülke Kademeleri

1. Muaf Ülkeler: Avustralya, Belçika, Kanada, Danimarka, Finlandiya, Fransa, Almanya, İrlanda, İtalya, Japonya, Hollanda, Yeni Zelanda, Norveç, Güney Kore, İspanya, İsveç, Tayvan ve Birleşik Krallık gibi 18 müttefik ve ortak ülkeye yönelik çip satışlarına herhangi bir kısıtlama getirilmemektedir.² Bu ülkelere ABD’nin yapay zeka teknolojisine sınırsız erişim sağlanmıştır.⁵ Bu muafiyet, ABD’nin güvenilir ortaklarıyla teknolojik işbirliğini derinleştirme ve ortak bir teknoloji bloğu oluşturma niyetini açıkça ortaya koymaktadır.
2. Sınırlı Erişimli Ülkeler: Türkiye de dahil olmak üzere yaklaşık 120 ülkeye kısıtlamalar getirilmiştir.² Bu ülkeler, ulusal çip kotaları kapsamında ülke başına yalnızca 50 bin ileri düzey GPU’ya eşdeğer miktarda alım yapabileceklerdir.² Bu düzenleme, söz konusu ülkelerdeki hükümetler, sağlık hizmet sağlayıcıları ve yerel işletmelerin ABD’nin gelişmiş yapay zeka teknolojilerinden yararlanmasını mümkün kılarken, teknolojinin kontrollü ve güvenli bir şekilde yayılmasını sağlamayı amaçlamaktadır.⁹ Ayrıca, yaklaşık 1700 ileri düzey grafik işlem birimine (GPU) kadar olan kolektif hesaplama gücüne sahip çip siparişleri lisans gerektirmeyecek ve ulusal çip limitlerine dahil edilmeyecektir. Yüksek güvenlik standartlarını karşılayan ve merkezi yakın müttefiklerde bulunan kuruluşlara “Evrensel Doğrulanmış Son Kullanıcı” (UVEU) statüsü verilebilecektir.³ Bu statü, güvenilir iş ortaklarına küresel yapay zeka işlem kapasitesinin %7’sini dünya çapında konuşlandırma yetkisi vermektedir.⁹
3. Tamamen Ambargolu Ülkeler: Çin, Rusya, Kuzey Kore ve İran gibi ülkeler, ABD teknolojisinden tamamen muaf tutulmuştur.⁵ Bu ülkeler, gelişmiş yapay zeka sistemlerine ve onları eğitmek için gerekli yüksek bilgi işlem gücüne erişimlerinin tamamen sınırlandırılması hedeflenen “endişe kaynağı” olarak tanımlanmaktadır.²

Aşağıdaki tablo, ABD’nin çip kısıtlamalarının ülke kademelerine göre dağılımını ve GPU limitlerini özetlemektedir:

Tablo 1: ABD Çip Kısıtlamalarının Ülke Kademelerine Göre Dağılımı ve GPU Limitleri

Ulusal Güvenlik ve Ekonomik Üstünlük Gerekçeleri

ABD’nin bu kısıtlamaları getirmesindeki temel gerekçe, Beyaz Saray tarafından vurgulandığı üzere, yapay zekanın hem ulusal güvenlik hem de ekonomik güç açısından stratejik bir öneme sahip olmasıdır.² “Yapay Zeka Yayılımına İlişkin Geçici Nihai Kural” ile ABD teknolojisinin yayılımını teşvik ederken, “endişe kaynağı” olarak görülen ülkelerin gelişmiş yapay zeka sistemlerine ve bunları eğitmek için gerekli yüksek bilgi işlem gücüne erişiminin sınırlandırılması hedeflenmektedir.² ABD Ulusal Güvenlik Danışmanı Jake Sullivan, yapay zekanın yeteneklerindeki hızlı artışlara hazırlıklı olmanın, ekonomi ve ulusal güvenlik üzerinde dönüştürücü bir etki yaratabileceği için kritik olduğunu ifade etmiştir.⁵ Bu politikalar, ABD’nin küresel YZ liderliğini pekiştirmeyi ve bu alandaki teknolojik üstünlüğünü sürdürmeyi amaçlamaktadır.

ABD Şirketleri (NVIDIA, AMD) ve Müttefik Ülkeler (AB) Üzerindeki İlk Etkiler ve Endişeler

ABD’nin çip kısıtlamaları, sektördeki öncü şirketler üzerinde doğrudan ekonomik etkiler yaratmıştır. NVIDIA ve AMD gibi büyük çip üreticileri, yeni düzenlemenin duyurulmasının ardından hisselerinde düşüş yaşamıştır.⁵ NVIDIA CEO’su Jensen Huang, alınan kararları “kapsamlı bir aşırılık” olarak değerlendirmiş ve Beyaz Saray’ın “ana akım oyun bilgisayarlarında ve tüketici donanımlarında halihazırda mevcut olan teknolojiye” baskı yapacağını belirtmiştir.⁵ Huang ayrıca, bu kısıtlamaların Çinli işletmeleri yerel olarak geliştirilen çiplere yönlendirdiğini ve NVIDIA’nın Çin’deki pazar payının %95’ten %50’ye düştüğünü ifade etmiştir.¹¹ Bu durum, yaptırımların istenmeyen bir sonuç olarak hedef ülkenin kendine yeterlilik çabalarını hızlandırdığını göstermektedir. Oracle gibi şirketler de, bu kısıtlamaların küresel yapay zeka ve GPU pazarının çoğunu Çinli rakiplere bırakacağını dile getirmiştir.⁵ Bu gözlemler, ABD’nin kendi teknoloji şirketlerinin rekabet gücünü zayıflatma ve pazar payı kaybetme riskiyle karşı karşıya olduğunu ortaya koymaktadır.

Kısıtlamaların bir diğer önemli etkisi, ABD’nin müttefikleriyle olan ilişkilerinde yarattığı gerilimdir. Avrupa Birliği (AB), ABD’nin bazı AB üyesi ülkelere ve şirketlerine yönelik gelişmiş yapay zeka çipi ihracatına erişimi kısıtlayan önlemlerinden endişe duyduğunu belirtmiştir.² AB yetkilileri, bu kararın AB ülkelerindeki teknoloji yatırımları üzerinde olumsuz etkiler yaratabileceğini ifade etmiştir.² Bu durum, ABD’nin kendi şirketlerinin gelir kaybı ve pazar payı düşüşüyle birlikte, kısıtlamaların sadece hedef ülkeyi değil, aynı zamanda uygulayan ülkenin kendi sanayisini ve müttefik ilişkilerini de olumsuz etkileyebileceğini göstermektedir. Bu, yaptırımların “çift taraflı kılıç” etkisi yaratabileceği ve uzun vadede ABD’nin kendi teknolojik tabanını zayıflatabileceği riskini taşımaktadır. Müttefikler arasındaki bu endişeler, küresel işbirliğinin zorlaşabileceğine ve teknoloji politikalarında ulusal çıkarların çatışabileceğine işaret etmektedir.

3. Çin’in Yanıtı: Kendine Yeterlilik Arayışı ve İnovasyon Dinamikleri

ABD’nin çip ihracat kısıtlamalarına yanıt olarak Çin, yarı iletken sektöründe kapsamlı ve agresif bir kendine yeterlilik stratejisi benimsemiştir. Bu strateji, ülkenin teknolojik bağımsızlığını jeopolitik bir öncelik olarak ele aldığını ve dış baskılara karşı ulusal bir seferberlik başlattığını göstermektedir.

Çin’in Yarı İletken Sektörüne Yönelik Kapsamlı Yatırımları ve Politikaları

Çin, ABD’nin kısıtlamalarına karşı pasif bir tepkiden ziyade, aktif ve kapsamlı bir “ulusal seferberlik” stratejisi izlemektedir.¹³ Bu durum, Çin’in teknolojik bağımsızlığına ulaşmak için bir “tekno-güvenlik devleti” modeli benimsediğini ve bu alandaki gelişmeyi ulusal güvenliğin temel bir bileşeni olarak gördüğünü kanıtlamaktadır. “Made in China 2025” girişimiyle 2025 yılına kadar %70 kendine yeterlilik hedefi koyulmuştur.¹⁴ Her ne kadar son değerlendirmeler bu hedefe tam olarak ulaşılamayacağını gösterse de, 2025 yılına kadar %50’ye ulaşması beklenmektedir.¹⁴

Çin hükümeti, yerli yarı iletken endüstrisini geliştirmek için “Büyük Fon” adı verilen ulusal çip fonu aracılığıyla milyarlarca dolar yatırım yapmıştır. Son olarak açıklanan “Büyük Fon 3” ile 47,1 milyar dolarlık (344 milyar RMB) ek yatırım yapılması planlanmaktadır.¹⁴ Bu devasa devlet destekli yatırım ve teşvik programları, yerli üretim kapasitesini artırmayı ve teknolojik açığı kapatmayı hedeflemektedir. Ayrıca, yarı iletken sektöründeki nitelikli personel eksikliğini gidermek için yerli yeteneklerin yetiştirilmesi ve yabancı uzmanların ülkeye çekilmesi amacıyla yüksek maaşlar, vergi indirimleri ve barınma destekleri gibi teşvikler uygulanmaktadır.¹³ Bu kapsamlı yaklaşım, Çin’in teknolojik bağımsızlık arayışında kararlılığını ve kaynak seferberliğini ortaya koymaktadır.

Yerel Üretimdeki Atılımlar: YMTC, Huawei ve Diğer Çinli Firmaların Gelişmeleri

ABD yaptırımlarına rağmen Çin, yerel üretim kapasitesini artırma ve ileri teknoloji çipler geliştirme konusunda önemli atılımlar kaydetmiştir. Çinli çip üreticisi YMTC, ABD’nin uyguladığı yaptırımlar nedeniyle uluslararası çip üretim ekipmanlarına erişimini kaybetmesine rağmen, kendi yerli ekipmanlarıyla 162 katmanlı 3D NAND bellek çipleri üretmeye başlamıştır.¹⁷ Bu başarı, YMTC’nin Xtacking 4.0 adını verdiği özel bir teknoloji ile gerçekleştirilmiştir.¹⁷ Her ne kadar yabancı ekipmanlarla üretilen 232 katmanlı bellekler kadar gelişmiş olmasa da, bu ilerleme Çin’in teknoloji bağımsızlığı için büyük bir adım olarak değerlendirilmektedir.¹⁷ Bu durum, ABD yaptırımlarının kısa vadede Çinli firmaların üretim süreçlerini zorlaştırsa da, uzun vadede Çin’in kendi teknolojisini geliştirme sürecini hızlandırdığını göstermektedir.¹⁷

Huawei de ABD teknolojisine erişimi kesilmesine rağmen, gelişmiş yarı iletkenler içeren yeni ürünler piyasaya sürmüş ve 5G mobil ağ altyapısı geliştirmektedir.¹⁵ Huawei’nin Pura 70 serisi akıllı telefonunda 33 Çin kaynaklı bileşen bulunması, şirketin dış bağımlılığı azaltma ve yerli tedarik zincirlerini güçlendirme yeteneğini göstermektedir.¹⁵ Çin’in en gelişmiş çip üreticisi SMIC’in, Huawei’nin tasarım yan kuruluşu HiSilicon tarafından tasarlanan 5G özellikli Kirin 9000C çiplerini ürettiği bildirilmektedir.¹⁵ Bu, Çin’in kendi ekosistemi içinde entegre çözümler geliştirme kapasitesini vurgulamaktadır.

Yapay zeka modelleri alanında da önemli gelişmeler yaşanmaktadır. DeepSeek adlı Çinli bir startup, Google, OpenAI ve Meta gibi firmaların gelişmiş modelleriyle yaklaşık olarak eşleşen, ancak daha az hesaplama kaynağı kullanan açık kaynaklı bir YZ modeli olan R1’i tanıtmıştır.¹⁵ Bu, Çin’in mevcut kısıtlamalar altında bile inovasyon yapma ve verimlilik odaklı çözümler geliştirme yeteneğini göstermektedir.¹⁵ Ayrıca, Çinli bilim insanları, “bilişimin geleceğini yeniden tanımlayabilecek bir atılımda,” dünyanın ilk karbon nanotüp tabanlı çipini geliştirdiklerini açıklamışlardır.¹⁵ Bu çığır açan gelişme, Çin’in sadece mevcut teknolojileri kopyalamakla kalmayıp, yeni ve temel teknolojik atılımlarda da ilerleme kaydettiğini göstermektedir. Bu yerel atılımlar, dış tehditlerin ve kısıtlamaların hedef ülkenin kendi teknolojik yeteneklerini geliştirmek için daha fazla çaba sarf etmesine ve inovasyonu hızlandırmasına neden olabileceği “Yaratıcı Güvensizlik” (Creative Insecurity) teorisini güçlü bir şekilde desteklemektedir.²¹ Çin’in bu başarıları, ABD’nin kısıtlamalarının uzun vadede istenen etkiyi yaratmak yerine, Çin’in teknolojik bağımsızlığını hızlandırdığını düşündürmektedir.

Kısıtlamaları Aşma Stratejileri ve “Yaratıcı Güvensizlik” Teorisi Bağlamında İnovasyon

Çinli firmalar, mevcut ihracat kontrollerine rağmen uyum sağlamak ve inovasyon yapmak konusunda dikkate değer bir yetenek göstermişlerdir.¹⁹ DeepSeek’in H800 çiplerindeki bant genişliği sınırlamalarını aşmak için donanım optimizasyonları geliştirmesi buna bir örnektir.²¹ Bu, yazılım ve sistem düzeyindeki yeniliklerin, donanım kısıtlamalarını telafi edebileceğini ve yapay zeka gelişiminin sadece donanım gücüyle sınırlı olmadığını, yazılım optimizasyonu ve algoritmik yeniliklerin de kritik rol oynadığını göstermektedir. Bu durum, gelecekteki YZ liderliğinin sadece çip üretim kapasitesine değil, aynı zamanda yazılım ve sistem entegrasyonu yeteneklerine de bağlı olacağını işaret etmektedir.

Yaptırımların, hedef rejimlerin kilit endüstrilerini bastırmakta başarısız olduğu ve yaptırıma tabi ekonomilerin inovasyonu giderek daha fazla kullandığı belirtilmektedir.²³ Çin, “Batı üretsin ki risklerini görelim. Risksizse benzerini daha ucuzunu üretebiliriz” tekno-ekonomik stratejisini izlemektedir.²⁴ Bu yaklaşım, dış teknolojiyi gözlemleyip daha sonra yerel olarak daha uygun maliyetli alternatifler üretmeyi hedeflemektedir. Çin’in kısıtlı donanımlardan bile yüksek performans elde etme yeteneği, YZ gelişiminin sadece donanım gücüyle sınırlı olmadığını, yazılım optimizasyonu ve algoritmik yeniliklerin de kritik rol oynadığını göstermektedir. Bu durum, ABD’nin “boğma noktası” stratejisinin uzun vadede etkinliğinin sorgulanmasına yol açmaktadır.

RISC-V gibi Açık Kaynak Mimari ve Yazılım Alternatiflerinin Rolü

Açık kaynak hareketinin yükselişi, teknolojik kısıtlamalara karşı önemli bir direnç mekanizması sunmaktadır. RISC-V, açık kaynaklı bir komut seti mimarisi (ISA) olarak, hem donanım hem de yazılım için birleşik bir çerçeve sağlayarak yeni nesil YZ çiplerinin önemli bir etkinleştiricisi olarak ortaya çıkmıştır.²⁵ Bu açık ve genişletilebilir mimari, şirketlerin belirli YZ iş yüklerine göre uyarlanmış özelleştirilmiş çözümler geliştirmesine olanak tanır.²⁵ Geleneksel işlemci mimarileri olan ARM ve x86’nın hakimiyetine rağmen, RISC-V açık ve esnek yapısı nedeniyle ilgi görmektedir. Meta ve NVIDIA gibi büyük teknoloji firmaları bile YZ uygulamaları için kullanılan çiplerde RISC-V’yi benimsediklerini duyurmuşlardır.²⁵

Çin, RISC-V teknolojisinin geliştirilmesinde ve benimsenmesinde aktif bir rol oynamaktadır. Alibaba, Huawei, ZTE ve Tencent gibi Çinli şirketler ve kurumlar, RISC-V International’ın önde gelen üyelerinin yarısını oluşturmaktadır.²⁶ Bu, Çin’in açık kaynak standartların geliştirilmesinde aktif bir rol oynadığını ve bu teknolojiyi kendi lehine kullandığını göstermektedir. 2022’de dünya genelinde üretilen 10 milyar RISC-V çipinin yarısı Çin’de üretilmiştir.²⁶ RISC-V tabanlı işlemci sevkiyatlarının 2024’ten 2030’a kadar yıllık yaklaşık %50 oranında büyümesi ve 2030 yılına kadar küresel olarak 17 milyar birime ulaşması beklenmektedir.²⁶ Bu, RISC-V’nin gelecekteki çip pazarında önemli bir paya sahip olacağını ve Çin’in bu alandaki liderliğinin, ABD’nin tescilli teknolojiler üzerindeki kontrolünü zayıflatabileceğini göstermektedir.

Açık kaynaklı YZ yazılım kütüphaneleri de bu bağlamda önem arz etmektedir. TensorFlow, PyTorch, Hugging Face Transformers, Apache SystemML, OpenNN, Caffe ve Torch gibi platformlar, YZ modellerinin geliştirilmesi ve dağıtılması için kapsamlı araçlar sunmaktadır.²⁷ Bu açık kaynaklı yazılımlar, geliştiricilere yüksek düzeyde şeffaflık, verimlilik ve kontrol sağlayarak, olası kısıtlamaların veya sınırlamaların daha kolay tespit edilip ele alınmasına olanak tanır.³¹ Geniş geliştirici toplulukları, yazılımın sürekli olarak iyileştirilmesini ve yeni özelliklerin eklenmesini sağlar, bu da potansiyel kısıtlamaların aşılması için daha fazla beyin gücü ve kaynak anlamına gelebilir.³¹ Bu gelişmeler, ABD’nin donanım kısıtlamalarına rağmen, Çin’in yazılım ve mimari düzeyinde alternatif yollar bularak YZ gelişimini sürdürebileceğini göstermektedir.

4. Teknolojik Kısıtlamaların Uzun Vadeli Etkinliği: Tarihsel Dersler ve Gelecek Senaryoları

Teknolojik kısıtlamaların, özellikle de ambargoların, hedef ülkelerin teknolojik gelişimini tamamen durdurma yeteneği tarihsel olarak sınırlı kalmıştır. Aksine, bu tür kısıtlamalar çoğu zaman istenmeyen sonuçlar doğurarak hedef ülkelerde yerli inovasyonu ve kendine yeterliliği teşvik etmiştir.

Tarihsel Teknoloji Ambargolarının İnovasyon ve Kendine Yeterlilik Üzerindeki Etkileri

Soğuk Savaş dönemi, teknoloji transferi kısıtlamalarının uzun vadeli etkileri hakkında önemli dersler sunmaktadır. ABD’nin Sovyetler Birliği’ne uyguladığı ihracat kontrollerinin etkinliği konusunda kesin kanıtlar bulunmamaktadır.³² CIA raporları, Sovyet yarı iletken endüstrisinin ABD’nin sekiz ila dokuz yıl gerisinde kaldığını, ancak bu farkın büyük ölçüde Moskova’nın kendi üretim ve yönetim aksaklıklarından kaynaklandığını belirtmiştir; ihracat kontrollerinin etkisi “muhtemelen” bir faktör olmuştur.³² Batı teknolojisi transferlerinin Sovyet endüstrisinde yalnızca mütevazı verimlilik kazanımları sağladığı, zira Sovyet endüstrisinin bu teknolojileri absorbe etmekte zorlandığı gözlemlenmiştir.³² Örneğin, 1975’te Xerox’un SSCB’ye sattığı 4.000 fotokopi makinesinin yıllar sonra bile çoğunun kullanılmadığı, çünkü Sovyet tasarım ofislerinin %85’inin hala tasarımları elle kopyaladığı tespit edilmiştir.³² Bu durum, teknolojiye erişimin engellenmesinin ötesinde, içsel kapasite ve adaptasyon yeteneğinin önemini göstermektedir.

Daha güncel örnekler de kısıtlamaların istenmeyen sonuçlarını ortaya koymaktadır:

• Japon Makine Takımları: 1980’lerde, bir Japon firmasının Sovyetler Birliği’ne daha sessiz denizaltı pervaneleri üretmesini sağlayan makine takımları satması üzerine ABD, kendi makine takımı üreticilerine sıkı kontroller getirmiştir. Birkaç yıl sonra, ABD’li üreticilerin çoğu ihracat yapamadığı için işten çekilmiş, ABD’yi yabancı tedarikçilere bağımlı hale getirmiştir.³³
• Uydu Teknolojisi: ABD’nin 1980’lerde Çin’in ABD uydularını fırlatmasına izin vermesi, Çin’in uzay fırlatma yeteneklerini geliştirmesine yol açmıştır. ABD’nin buna yanıt olarak ABD uydularının ve bileşenlerinin ihracatını engellemesi ve Avrupalı uydu üreticilerine ağır lisans koşulları getirmesi, Avrupalıların kendi bileşen üreticilerini oluşturmasına ve ABD şirketlerinin pazar payı kaybetmesine neden olmuştur.³³
• Yüksek Performanslı Çipler (2000’ler): ABD, 2000’lerin başında Çin’in yüksek performanslı bilgisayar çiplerine (CPU’lar) erişimini kısıtlamaya çalışmış, hatta Çin’i “iki nesil geride tutmaktan” bahsetmiştir. Ancak, Çin’in yüksek performanslı bilgi işlemeye erişimi engellenememiş ve bu durum, Çin’i kendi çip endüstrisini daha da geliştirmeye teşvik etmiştir.³³
• İran Örneği: İran’a uygulanan ağır yaptırımlar, ülkenin ekonomik büyümesini ciddi şekilde kısıtlamış olsa da, aynı zamanda kendine yeterli bir imalat sektörünün gelişimine katkıda bulunmuştur.³⁴ Bu durum, dış baskıların yerli üretim kapasitelerini artırma ve bağımsız yetenekler geliştirme zorunluluğunu tetikleyebileceğini göstermektedir.

Bu tarihsel örnekler, teknolojik kısıtlamaların genellikle istenen etkiyi yaratmakta zorlandığını, aksine hedef ülkeleri kendi yerli kapasitelerini geliştirmeye ve alternatif yollar bulmaya ittiğini göstermektedir. Bu durum, yaptırımların “ikili bir kılıç” gibi işleyebileceği ve uygulayan ülkenin kendi ekonomik çıkarlarına da zarar verebileceği fikrini desteklemektedir.¹⁹

Kısıtlamaların Teknolojik Gelişimi Tamamen Durdurma Yeteneği Üzerine Tartışmalar

ABD’nin YZ çip kısıtlamalarının uzun vadeli etkinliği, YZ yeteneklerinin ne kadar hızlı gelişeceğine ve Çin’in yerli yarı iletken kapasitesinin bu süreçte neye benzeyeceğine dair temel bir soruya dayanmaktadır.²¹ Eğer dönüştürücü YZ yeteneklerinin kısa vadede (iki ila üç yıl içinde) ortaya çıkacağı senaryosu doğruysa, çip ihracat kontrolleri Çin’in gelişmiş YZ sistemlerini büyük ölçekte dağıtma yeteneğini etkili bir şekilde sınırlayabilir ve ABD ile müttefiklerine stratejik bir avantaj sağlayabilir.¹⁹ Anthropic CEO’su Dario Amodei gibi figürler, “süper güçlü YZ”nin 2026-2027’ye kadar ortaya çıkabileceğini öngörmekte ve bu nedenle ABD’nin avantajını sürdürmek için güçlü ihracat kontrollerini haklı çıkarmaktadır.¹⁹

Ancak, eğer önemli YZ gelişmelerinin daha uzun süreceği (belki on yıl veya daha fazla) senaryosu doğruysa, Çin’in bu süre zarfında kendi çip üretim yeteneklerini geliştirmesi muhtemeldir.¹⁹ Bu “uzun vadeli bağımsızlık” senaryosunda, mevcut kontrollerin birincil etkisi, NVIDIA gibi ABD firmalarının gelirlerini azaltırken, Çin’in teknolojik kendine yeterlilik çabasını hızlandırmak olabilir.¹⁹ Dylan Patel gibi uzmanlar, “YZ kısa vadede bir şey yapmazsa, Çin bu kısıtlamalar sayesinde uzun vadede kazanacaktır” görüşünü dile getirmektedir.²¹

Çinli firmalar, mevcut ihracat kontrollerine rağmen uyum sağlama ve inovasyon yapma konusunda dikkate değer bir yetenek göstermiştir.¹⁹ DeepSeek’in, yasal olarak erişebildikleri H800 çiplerindeki bant genişliği sınırlamalarını aşmak için donanım optimizasyonları geliştirmesi buna bir örnektir.²¹ Bu gelişmeler, ihracat kontrollerinin verimlilikte inovasyonu tetikleyebileceğini, Çinli şirketlerin donanım kısıtlamaları altında “her bir flop’tan her bir zeka kırıntısını sıkmayı” öğrendiğini göstermektedir.¹⁹ Bu durum, YZ gelişiminin sadece donanım gücüyle sınırlı olmadığını, yazılım optimizasyonu ve algoritmik yeniliklerin de kritik rol oynadığını göstermektedir. Bu, gelecekteki YZ liderliğinin sadece çip üretim kapasitesine değil, aynı zamanda yazılım ve sistem entegrasyonu yeteneklerine de bağlı olacağını işaret etmektedir.

5. Küresel Yapay Zeka Rekabetinin Geleceği: Kısıtlamaların Ötesindeki Faktörler

Yapay zeka alanındaki küresel liderlik, sadece ileri düzey çip teknolojilerine erişimi kısıtlamakla değil, aynı zamanda daha geniş bir ekosistemdeki dinamiklerle de belirlenmektedir. Yetenek havuzu, bilim, teknoloji, mühendislik ve matematik (STEM) eğitimi, Ar-Ge yatırımları, uluslararası işbirliği ve normatif rekabet gibi faktörler, bu rekabetin uzun vadeli seyrini şekillendiren kritik unsurlardır.

Yetenek Havuzu, STEM Eğitimi ve Ar-Ge Yatırımlarının Kritik Rolü

Yapay zeka liderliği, en iyi beyinleri çekme ve elde tutma yeteneğine büyük ölçüde bağlıdır. Ulusal Bilim ve Mühendislik Merkezi’ne göre, ABD’deki bilgisayar bilimi ve matematik alanındaki doktora öğrencilerinin %57’sinden fazlası ve yüksek lisans öğrencilerinin %46’sı yabancı uyrukludur.³⁵ Ancak, ABD’nin göçmenlik politikalarındaki belirsizlikler, bu yeteneklerin ülkede kalmasını zorlaştırmakta ve başka seçenekler aramalarına neden olabilmektedir.³⁵ Çin, “Bin Yetenek Planı” gibi girişimlerle en iyi YZ araştırmacılarını agresif bir şekilde işe alırken, aynı zamanda yerel yetenek havuzlarını da beslemektedir.³⁶ ABD’nin bu rekabete karşı koyabilmesi için vize programlarını genişleterek uluslararası araştırmacıları çekmesi ve elde tutması, ayrıca sağlam bir YZ işgücü oluşturmak için yerel STEM eğitimine yoğun bir şekilde yatırım yapması gerekmektedir.³⁵

Eğitim, ulusal güvenlik ve ekonomik refah için merkezi bir öneme sahiptir. OECD araştırmaları, özellikle STEM alanlarındaki yüksek eğitim seviyelerinin daha fazla ulusal üretkenlik ve inovasyonla doğrudan ilişkili olduğunu göstermektedir.³⁵ Ekonomik Politika Enstitüsü tarafından yapılan bir çalışma, eğitime yapılan yatırımların uzun vadeli GSYİH büyümesine önemli ölçüde katkıda bulunduğunu belirtmektedir.³⁵ Ancak, ABD’deki STEM yeterliliği endişe verici derecede düşüktür; öğrencilerin sadece %30’u bilim yeterlilik standartlarını karşılamaktadır.³⁵ Bu durum, ABD’nin kendi içindeki yetenek üretimini artırmak için kapsamlı bir ulusal STEM seferberliğine ihtiyaç duyduğunu göstermektedir.

Ar-Ge yatırımları da YZ liderliği için hayati öneme sahiptir. Federal bilim finansmanı, son 50 yıldaki her büyük teknoloji dalgasının temelini oluşturmuştur.³⁵ Hükümet destekli temel araştırmalar, işletmelerin neyin karlı olup olmadığını belirlemesinden önce bilim insanlarının risk almasına ve yeni fikirleri keşfetmesine yardımcı olmaktadır.³⁵ ABD’nin YZ geliştirmede önemli bir liderliği sürdürdüğü, büyük dil modellerinin %73’ünün ABD’de geliştirildiği ve 2023’te Çin’den çok daha fazla YZ ile ilgili özel yatırım çektiği belirtilmektedir.³⁶ Ancak, Çin’in de YZ araştırma verimliliği açısından önemli ilerlemeler kaydettiği ve bu alanda büyük devlet destekli yatırımlar yaptığı göz önüne alındığında, ABD’nin bu avantajını sürdürmek için sürekli ve artan yatırımlar yapması gerekmektedir.³⁶

Uluslararası İşbirliği, Normatif Rekabet ve “Yapay Zeka Egemenliği” Kavramı

Küresel YZ yarışında uluslararası işbirliği kritik bir rol oynamaktadır. YZ araştırma ve geliştirmesi, giderek daha karmaşık ve kaynak yoğun bir çaba haline gelmekte olup, ölçek önemli bir avantaj sağlamaktadır.³⁸ Hükümetler ve YZ araştırmacıları arasındaki uluslararası işbirliği, ölçek avantajını maksimize edebilir ve karşılıklı fayda için karşılaştırmalı avantajları kullanabilir.³⁸ ABD’nin YZ ihracat politikalarının etkinliği, Japonya ve Hollanda gibi kilit müttefiklerle çok taraflı işbirliğine büyük ölçüde bağlıdır.¹⁹ Ancak, bu ülkelerin farklı ekonomik çıkarları ve tehdit algıları olabilmektedir.¹⁹

ABD ve Çin arasındaki rekabet, teknolojik üstünlüğün ötesinde, YZ’nin yönetişimine ilişkin normatif vizyonların da bir çatışmasıdır. ABD, YZ sistemlerinin demokratik değerlerle uyumlu olmasını ve sivil özgürlükleri korumasını sağlamak için “Yapay Zeka Hakları Bildirgesi Taslağı” gibi ilkeler oluşturmuştur.³⁹ Buna karşılık Çin, “Küresel Yapay Zeka Yönetişim Girişimi” ile yapay zeka geliştirmede “karşılıklı saygı, eşitlik ve karşılıklı fayda” ilkelerini savunmaktadır.³⁹ Bu farklı yaklaşımlar, YZ modellerinin çıktılarında da gözlemlenebilmektedir; örneğin, DeepSeek-V3 gibi Çin YZ modelleri, Çin’deki insan hakları ihlalleriyle ilgili soruları yanıtlamayı reddetmektedir.³⁹ Bu durum, YZ’nin sadece teknik bir araç olmaktan öte, değer yüklü bir teknoloji olduğunu ve küresel yönetişim standartlarının gelecekteki jeopolitik düzeni şekillendireceğini göstermektedir.

NVIDIA’nın “egemen yapay zeka” kavramını ortaya atması, bu jeopolitik alanı daha da karmaşıklaştırmıştır.⁴⁰ “Yapay zeka egemenliği”, bir ülkenin kendi “altyapısı, verisi, işgücü ve iş ağlarını” kullanarak YZ üretme yeteneği olarak tanımlanmaktadır.⁴⁰ NVIDIA, hükümetlere yerel koşullara uygun YZ sistemleri oluşturmalarına yardımcı olabilecek hesaplama kaynakları sunmayı amaçlamaktadır.⁴⁰ Ancak, bu kavramın “egemenlik tuzakları” yaratabileceği ve dijital ekosistem ile internet özgürlüğünü zayıflatabileceği endişeleri dile getirilmektedir.⁴⁰ Egemen sistemler, işbirliğini engelleyebilir, hükümetleri hakların tek garantörü haline getirebilir ve potansiyel olarak silah haline getirilebilir.⁴⁰ Bu durum, ulusal düzeydeki YZ yönetişim girişimlerinin, YZ’nin açık, şeffaf ve insan haklarına saygılı bir şekilde yönetilmesini sağlayan küresel işbirliği çabalarını baltalayabileceği riskini taşımaktadır.⁴⁰

Küresel Tedarik Zincirlerinin Parçalanması ve Jeopolitik Riskler

ABD’nin çip kısıtlamaları, küresel yarı iletken tedarik zincirlerinde önemli sarsıntılara ve belirsizliklere yol açmıştır.¹³ Bu kısıtlamalar, şirketleri alternatif kaynaklar aramaya yöneltmekte, üretim maliyetlerini artırabilmekte ve bazı sektörlerde çip kıtlığı riskini yeniden gündeme getirebilmektedir.¹³ Uzmanlar, ABD’nin bu adımlarının çip endüstrisinde daha fazla bölgesel ayrışmaya ve bağımsız yarı iletken pazarlarının oluşmasına yol açabileceğini öngörmektedir.¹³ Ülkeler, kendi ulusal güvenliklerini ve ekonomik çıkarlarını korumak amacıyla yerli üretim kapasitelerini artırmaya ve alternatif tedarik zincirleri oluşturmaya yönelebilirler.

Bu parçalanma, özellikle Tayvan’ın yarı iletken üretimindeki kritik rolü göz önüne alındığında, jeopolitik riskleri artırmaktadır.¹³ Tayvan’ın anakara Çin’e yakınlığı ve Çin’in bölge üzerindeki uzun süredir devam eden iddiaları, “TSMC’nin dökümhanelerinin – ve Samsung’un – Çin füzelerinin kolay erişim mesafesinde” olduğu hassas bir jeopolitik durum yaratmaktadır.²¹ ABD’nin ihracat kontrolleri, Çin’in Tayvan çip üretimine bağımlılığını farkında olmadan azaltabilir, bu da Çin liderlerinin askeri eylemlerin ekonomik maliyetlerinin Çin’den ziyade ABD’ye orantısız bir şekilde zarar vereceğini hesaplamasına yol açabilir ve potansiyel olarak çatışma eşiğini düşürebilir.¹⁹ Bu durum, ABD’nin kısıtlamalarının uzun vadede istenmeyen jeopolitik sonuçlar doğurabileceği ve küresel istikrarı etkileyebileceği endişesini güçlendirmektedir.

6. Sonuç ve Değerlendirme: Kısıtlamalar ve Teknolojik İlerlemenin İkilemi

Bu raporun analizi, ABD’nin yapay zeka liderliğini sürdürmek amacıyla uyguladığı çip ihracat kısıtlamalarının karmaşık ve çok yönlü etkilerini ortaya koymaktadır. Kısıtlamalar, kısa vadede hedef ülkelerin ileri teknolojiye erişimini yavaşlatma potansiyeline sahip olsa da, uzun vadede teknolojik ilerlemenin doğası ve hedef ülkelerin adaptasyon yetenekleri nedeniyle etkinliği sınırlı kalmaktadır.

ABD’nin çip kısıtlamaları, ulusal güvenlik ve ekonomik üstünlük gibi meşru gerekçelerle getirilmiştir. Bu politikalar, Çin gibi rakiplerin gelişmiş YZ sistemlerine erişimini kısıtlamayı ve ABD’nin kendi teknolojik avantajını korumayı hedeflemektedir. Ancak, bu kısıtlamaların kendi ABD şirketleri (NVIDIA ve AMD gibi) üzerinde gelir kaybı ve pazar payı düşüşü gibi olumsuz ekonomik etkileri olmuştur.⁵ Ayrıca, Avrupa Birliği gibi müttefikler arasında da endişelere yol açarak küresel işbirliğini zorlaştırma potansiyeli taşımaktadır.² Bu durum, yaptırımların “çift taraflı kılıç” etkisi yarattığını ve uygulayan ülkenin de maliyetlere katlandığını göstermektedir.¹⁹

Çin’in bu kısıtlamalara yanıtı, kapsamlı devlet destekli yatırım ve yerli inovasyon çabalarıyla karakterize edilmektedir. Çin, “Made in China 2025” gibi ulusal stratejilerle yarı iletken sektöründe kendine yeterliliği hedeflemekte ve milyarlarca dolarlık fonlarla yerel üretimi ve Ar-Ge’yi desteklemektedir.¹⁴ YMTC’nin yerli ekipmanlarla ileri çipler üretmesi, Huawei’nin dış bağımlılığı azaltması ve DeepSeek gibi firmaların kısıtlı donanımla bile gelişmiş YZ modelleri geliştirmesi, Çin’in kısıtlamalar altında bile inovasyon yapma yeteneğini kanıtlamaktadır.¹⁵ Bu gelişmeler, dış tehditlerin hedef ülkelerde “Yaratıcı Güvensizlik” teorisi bağlamında inovasyonu tetikleyebileceği ve teknolojik bağımsızlık arayışını hızlandırabileceği görüşünü desteklemektedir.²¹ Özellikle RISC-V gibi açık kaynak mimarilerin ve yazılım kütüphanelerinin yükselişi, Çin’e tescilli Batı teknolojilerini bypass etme ve kendi ekosistemini oluşturma fırsatı sunmaktadır.²⁵

Tarihsel dersler, teknolojik ambargoların uzun vadede teknolojik ilerlemeyi tamamen durdurmakta genellikle başarısız olduğunu göstermektedir. Soğuk Savaş dönemi ve diğer örnekler, kısıtlamaların çoğu zaman hedef ülkeleri kendi yerli kapasitelerini geliştirmeye ittiğini ve alternatif yollar bulmaya zorladığını ortaya koymaktadır.³² Bu durum, bilginin ve teknolojinin doğası gereği yayılmaya eğilimli olduğu ve uzun vadede hiçbir kısıtlamanın bu yayılımın önünde duramayacağı akademik görüşünü desteklemektedir. Kısıtlamalar, kısa vadede bir “zaman kazanımı” sağlayabilirken, uzun vadede hedef ülkenin kendi teknolojisini geliştirmesini hızlandırabilir ve küresel teknoloji manzarasının daha parçalı ve belki de daha az verimli hale gelmesine neden olabilir.

ABD’nin yapay zeka liderliğini sürdürmek için sadece kısıtlamalara odaklanmak yeterli değildir. Liderlik, aynı zamanda yetenek havuzunu güçlendirmeye, STEM eğitimine yatırım yapmaya, Ar-Ge’yi desteklemeye ve yüksek performanslı bilgi işlemeye erişimi demokratikleştirmeye bağlıdır.³⁵ ABD’nin kendi içindeki yetenek üretimini artırması ve uluslararası araştırmacıları çekmesi kritik öneme sahiptir. Ayrıca, küresel YZ yönetişiminde müttefiklerle işbirliği yapmak ve YZ’nin sorumlu ve etik bir şekilde geliştirilmesini sağlamak, tek taraflı kısıtlamalardan daha sürdürülebilir bir strateji sunmaktadır.³⁶ “Yapay zeka egemenliği” gibi kavramlar, ulusal kontrolü artırırken aynı zamanda işbirliğini engelleyebilir ve YZ’nin potansiyel risklerini artırabilir.

Sonuç olarak, ABD’nin yapay zeka eğitiminde kullanılan çiplerin ve bu çiplerin üretiminde kullanılan teknolojinin satışını kısıtlama stratejisi, kısa vadeli taktiksel avantajlar sağlayabilirken, uzun vadede ABD’yi yapay zeka konusunda lider konumda tutmaya yetmeyecektir. Teknolojinin durdurulamaz ilerleyişi, Çin’in güçlü devlet destekli inovasyon çabaları ve açık kaynak alternatiflerinin yükselişi, bu kısıtlamaların etkinliğini zayıflatmaktadır. ABD’nin gerçek ve sürdürülebilir liderliği, kısıtlamaların ötesinde, kendi iç inovasyon ekosistemini güçlendirmeye, yetenekleri geliştirmeye ve uluslararası işbirliğini teşvik etmeye odaklanarak elde edilecektir.

Referanslar

• ² bsfinans.com. (Erişim Tarihi: 2025). ABD yapay zeka çiplerine ihracat kısıtlamasında Türkiye yasak kapsamına alındı.
• ³ ekonomim.com. (Erişim Tarihi: 2025). ABD’den yapay zeka çipleri ihracatına kısıtlama: Aralarında Türkiye de var.
• ⁷ donanimhaber.com. (Erişim Tarihi: 2025). Nvidia ve AMD Çin’e özel yapay zeka çipleri hazırlıyor.
• ³⁷ dergipark.org.tr. (Erişim Tarihi: 2025). Global AI Leaders.
• ⁵ swipeline.co. (Erişim Tarihi: 2025). ABD yapay zeka çipi ihracat kısıtlamalarını artırıyor.
• ¹⁷ incehesap.com. (Erişim Tarihi: 2025). Çin, Artık 162 Katmanlı 3D NAND Çip Üretiyor.
• ¹⁰ bloomberght.com. (Erişim Tarihi: 2025). ABD’den yapay zeka çip ihracatına yeni düzenleme.
• ⁶ aa.com.tr. (Erişim Tarihi: 2025). ABD’de yapay zeka çiplerinin ihracatına ilişkin yeni düzenleme.
• ¹ dijitalajanslar.com. (Erişim Tarihi: 2025). İnovasyon Nedir? Farklı Sektörlerde 20 İnovasyon Örneği.
• ²⁷ bartukilic.com.tr. (Erişim Tarihi: 2025). En İyi 10 Açık Kaynak Yapay Zeka Teknolojisi.
• ¹² anlatilaninotesi.com.tr. (Erişim Tarihi: 2025). ABD yapay zeka çiplerine ihracat kısıtlaması getirdi, Türkiye de listeye girdi.
• ⁸ sde.org.tr. (Erişim Tarihi: 2025). ABD çip ihracatına sınırlama getirdi: AB her zamanki gibi endişeli.
• ¹³ ozcankuzulu.com. (Erişim Tarihi: 2025). Küresel Çip Savaşı: ABD-Çin Rekabetinde Japonya’nın Stratejik Rolü.
• ²⁴ defensehere.com. (Erişim Tarihi: 2025). Çip savaşları: ABD ve Çin arasındaki güç dengesi nasıl şekilleniyor?
• ²⁷ bartukilic.com.tr. (Erişim Tarihi: 2025). En İyi 10 Açık Kaynak Yapay Zeka Teknolojisi.
• ²⁸ argenova.com.tr. (Erişim Tarihi: 2025). En İyi 7 Açık Kaynak Kodlu Yapay Zeka Kütüphanesi.
• ⁴ kriterdergi.com. (Erişim Tarihi: 2025). Yeni Yüzyılın Soğuk Savaşı: ABD-Çin Arasındaki Yapay Zekâ Temelli Teknopolitik Rekabet.
• ²¹ laweconcenter.org. (Erişim Tarihi: 2025). US Export Controls on AI and Semiconductors: Two Divergent Visions.
• ¹⁹ laweconcenter.org. (Erişim Tarihi: 2025). US Export Controls on AI and Semiconductors.
• ³² afsa.org. (Erişim Tarihi: 2025). Cold War Insights: Evidence-Driven Tech Competition Today.
• ¹⁴ economicsobservatory.com. (Erişim Tarihi: 2025). What’s Happening in China’s Semiconductor Industry.
• ¹⁵ csis.org. (Erişim Tarihi: 2025). The Limits of Chip Export Controls in Meeting the China Challenge.
• ²⁵ akeana.com. (Erişim Tarihi: 2025). Leveraging RISC-V as a Unified Heterogeneous Platform for Next-Gen AI Chips.
• ²⁶ chinadaily.com.cn. (Erişim Tarihi: 2025). Open-source chip design architecture RISC-V is gaining in popularity in China.
• ³⁵ csis.org. (Erişim Tarihi: 2025). Winning the Tech Race with China Requires More Than Restrictions.
• ³⁶ brookings.edu. (Erişim Tarihi: 2025). The Global AI Race: Will US Innovation Lead or Lag?
• ³⁸ brookings.edu. (Erişim Tarihi: 2025). Strengthening International Cooperation on AI.
• ⁴² atlanticcouncil.org. (Erişim Tarihi: 2025). The geopolitics of transatlantic policymaking on artificial intelligence.
• ⁴⁰ atlanticcouncil.org. (Erişim Tarihi: 2025). The Sovereignty Trap.
• ²³ gisreportsonline.com. (Erişim Tarihi: 2025). Circumventing sanctions through innovation.
• ³³ csis.org. (Erişim Tarihi: 2025). Rethinking Technology Transfer Policy Toward China.
• ²² researchgate.net. (Erişim Tarihi: 2025). Can U.S. Sanctions Truly Hinder the Rise of China’s Semiconductor Industry?
• ¹⁸ brookings.edu. (Erişim Tarihi: 2025). Export Controls and US-China Technology Competition in an Interdependent World.
• ²² researchgate.net. (Erişim Tarihi: 2025). Academic studies on the impact of technology sanctions on innovation and self-sufficiency.
• ³⁴ habtoorresearch.com. (Erişim Tarihi: 2025). Sanctions, Iran, Manufacturing.
• ²⁹ simplyblock.io. (Erişim Tarihi: 2025). Open-Source Tools for Artificial Intelligence.
• ³⁰ digitalocean.com. (Erişim Tarihi: 2025). Open Source AI Platforms.
• ¹⁹ laweconcenter.org. (Erişim Tarihi: 2025). Arguments for effectiveness of US AI chip export controls.
• ²⁰ thefai.org. (Erişim Tarihi: 2025). DeepSeek’s Success Reinforces the Case for Export Controls.
• ²¹ laweconcenter.org. (Erişim Tarihi: 2025). Impact of semiconductor export controls on China’s advanced AI capabilities.
• ² bsfinans.com. (Erişim Tarihi: 2025). ABD yapay zeka çip kısıtlamalarının detayları, ulusal güvenlik gerekçeleri ve Türkiye üzerindeki etkileri nelerdir?
• ³ ekonomim.com. (Erişim Tarihi: 2025). ABD yapay zeka çip kısıtlamalarının detayları, ulusal güvenlik gerekçeleri, muafiyetler ve AB’nin tepkisi nelerdir?
• ⁹ pareshukuk.com. (Erişim Tarihi: 2025). ABD’nin yapay zeka hamlesi, kısıtlamaların temel mekanizmaları ve açık-ağırlıklı modellerin korunması hakkında bilgi verin.
• ⁵ swipeline.co. (Erişim Tarihi: 2025). ABD’nin yapay zeka çip ihracat kısıtlamalarının kapsamı, amacı ve NVIDIA ile AMD üzerindeki etkileri nelerdir?
• ¹⁶ tasam.org. (Erişim Tarihi: 2025). ABD ve Japonya’nın Çin’e yönelik çip ambargosunun ana hedefleri ve Çin’in çip endüstrisindeki olası daralma öngörüleri nelerdir?
• ¹³ ozcankuzulu.com. (Erişim Tarihi: 2025). Küresel çip savaşının hegemonya mücadelesindeki rolü ve ABD-Çin rekabetinin yarı iletken sektörüne etkileri hakkında bilgi verin.
• ¹⁷ incehesap.com. (Erişim Tarihi: 2025). Çinli YMTC’nin 162 katmanlı 3D NAND çip üretimi ve Xtacking 4.0 teknolojisinin Çin’in teknoloji bağımsızlığı için önemi nedir?
• ¹¹ tr.investing.com. (Erişim Tarihi: 2025). NVIDIA CEO’su Jensen Huang’ın ABD’nin Çin’e yönelik yapay zeka çip kontrollerini neden “başarısızlık” olarak nitelendirdiğini açıklayın.
• ⁸ sde.org.tr. (Erişim Tarihi: 2025). AB’nin ABD’nin çip ihracat kısıtlamalarına yönelik endişeleri nelerdir?
• ³¹ botpress.com. (Erişim Tarihi: 2025). Açık kaynak yapay zeka sohbet robotu platformları ve bunların kısıtlamalara karşı potansiyel direnci hakkında bilgi verin.
• ²⁷ bartukilic.com.tr. (Erişim Tarihi: 2025). En iyi açık kaynak yapay zeka teknolojileri ve donanım alternatifleri nelerdir?
• ²¹ laweconcenter.org. (Erişim Tarihi: 2025). ABD’nin yapay zeka ve yarı iletken ihracat kontrollerinin uzun vadeli etkileri, kısa ve uzun vadeli yapay zeka gelişimi senaryoları, Çin’in optimizasyon inovasyonları ve ekonomik etkileri hakkında bilgi verin.
• ³² afsa.org. (Erişim Tarihi: 2025). Soğuk Savaş dönemindeki teknoloji transferi kısıtlamalarının Sovyetler Birliği’nin teknolojik gelişimine etkileri ve bu kısıtlamaların inovasyonu nasıl etkilediğine dair tarihsel örnekler nelerdir?
• ¹⁴ economicsobservatory.com. (Erişim Tarihi: 2025). Çin’in yarı iletken endüstrisindeki son gelişmeler, kendine yeterlilik hedefleri, ithalat bağımlılığı ve sivil-askeri entegrasyonun önemi hakkında bilgi verin.
• ¹⁵ csis.org. (Erişim Tarihi: 2025). Çip ihracat kontrollerinin Çin’in yapay zeka yeteneklerini sınırlamadaki sınırları, Çin’in kendi kendine yeterlilik çabaları ve RISC-V gibi alternatif mimarilerin rolü hakkında bilgi verin.
• ²⁵ akeana.com. (Erişim Tarihi: 2025). RISC-V’nin yapay zeka çiplerinde yükselişi, heterojen hesaplama desteği, AI hızlandırma yetenekleri ve endüstriyel benimsenmesi hakkında bilgi verin.
• ²⁶ chinadaily.com.cn. (Erişim Tarihi: 2025). RISC-V’nin Çin’deki popülaritesi, yerel şirketlerin RISC-V tabanlı çip geliştirme çabaları ve gelecekteki pazar payı öngörüleri hakkında bilgi verin.
• ³⁵ csis.org. (Erişim Tarihi: 2025). ABD’nin Çin ile teknoloji yarışını kazanmak için kısıtlamalardan fazlasına ihtiyaç duyması, yetenekleri elde tutma, STEM eğitimi ve yapay zeka okuryazarlığının önemi hakkında bilgi verin.
• ³⁶ brookings.edu. (Erişim Tarihi: 2025). Küresel yapay zeka yarışında ABD’nin inovasyon liderliği, Çin ile rekabet, düzenleyici yaklaşımların etkileri ve yeteneklerin önemi hakkında bilgi verin.
• ⁴¹ brookings.edu. (Erişim Tarihi: 2025). ABD ve AB çip yasalarının ekonomik ve jeopolitik hedefleri, korumacılık ve kendine yeterlilik çabalarının etkileri hakkında bilgi verin.
• ⁴⁰ atlanticcouncil.org. (Erişim Tarihi: 2025). Yapay zeka egemenliği kavramı, NVIDIA’nın “egemen yapay zeka” yaklaşımı ve bunun dijital ekosistem ve internet özgürlüğü üzerindeki potansiyel etkileri hakkında bilgi verin.# Yapay Zeka Liderliği ve Çip Kısıtlamaları: ABD’nin Stratejisi Uzun Vadede Sürdürülebilir mi?

Özet

Bu rapor, Amerika Birleşik Devletleri’nin (ABD) yapay zeka (YZ) teknolojisindeki liderliğini sürdürmek amacıyla uyguladığı çip ihracat kısıtlamalarının uzun vadeli etkinliğini akademik bir perspektiften incelemektedir. Raporda, ABD’nin ulusal güvenlik ve ekonomik üstünlük gerekçeleriyle başlattığı bu kısıtlamaların kapsamı, Çin’in bu duruma karşı geliştirdiği kendine yeterlilik stratejileri ve inovasyon dinamikleri, teknolojik ambargoların tarihsel örnekleri ve açık kaynak teknolojilerin rolü detaylı bir şekilde analiz edilmektedir. Analiz, kısıtlamaların teknolojik ilerlemeyi tamamen durdurma yeteneğinin sınırlı olduğunu, aksine hedef ülkelerde inovasyonu tetikleyebileceği ve küresel teknoloji manzarasını yeniden şekillendirebileceği argümanını desteklemektedir. Uzun vadede, teknoloji ve bilginin yayılımının doğası gereği durdurulamaz olduğu ve ABD’nin liderliğini sürdürmek için kısıtlamaların ötesinde kapsamlı stratejilere odaklanması gerektiği sonucuna varılmaktadır.

1. Giriş: Yapay Zekanın Jeopolitik Arenadaki Yükselişi ve Çip Savaşları

Yapay zeka, günümüzün en çığır açan ve dönüştürücü inovasyonlarından biri olarak kabul edilmektedir. Otomatik çeviri sistemlerinden akıllı asistanlara, kişiselleştirilmiş önerilerden otonom araçlara kadar geniş bir yelpazede günlük yaşamı kolaylaştıran YZ uygulamaları, modern toplumun vazgeçilmez bir parçası haline gelmiştir.¹ Bu teknoloji, sadece sivil ve ticari alanlarda değil, aynı zamanda ulusal güvenlik ve ekonomik güç açısından da merkezi bir stratejik öneme sahiptir.² YZ’nin askeri alandaki dönüştürücü potansiyeli, otonom silah sistemleri, istihbarat analizi ve siber savunma gibi alanlarda askeri üstünlüğün yeni belirleyicisi olarak görülmesini sağlamaktadır.⁴ Bu kapsamlı stratejik değer, YZ’yi jeopolitik rekabetin en kritik cephelerinden biri haline getirmiştir.

ABD, yapay zeka geliştirmede ve çip tasarımında küresel liderliğini sürdürmeyi kritik bir ulusal çıkar olarak görmektedir.⁵ Bu liderliği koruma hedefi, YZ’nin sadece askeri kapasiteleri değil, aynı zamanda ekonomik rekabet gücünü ve sivil teknolojik üstünlüğü de kapsayan geniş bir ulusal güvenlik tanımıyla ilişkilendirilmektedir. Bu genişleyen güvenlik paradigması, ABD’nin teknolojik liderliği bir ulusal güvenlik meselesi olarak konumlandırmasına ve bu doğrultuda agresif politikalar benimsemesine yol açmıştır. Özellikle NVIDIA gibi önde gelen çip üreticilerinin ürettiği yapay zeka eğitim çiplerinin küresel satışını kontrol altında tutma çabaları, bu stratejinin temelini oluşturmaktadır. Beyaz Saray, ABD teknolojisinin uluslararası yayılımını desteklerken, güvenlik endişesi oluşturan ülkelere karşı çip ihracatını kısıtlamayı hedefleyen yeni düzenlemeler duyurmuştur.² Bu politikalar, küresel çip savaşlarının yoğunlaşmasına ve uluslararası teknoloji transferi rejimlerinde önemli değişikliklere neden olmuştur.

2. ABD’nin Yapay Zeka Çipi İhracat Kısıtlamaları: Kapsam, Gerekçeler ve İlk Etkiler

ABD yönetimi, yapay zeka için kullanılan gelişmiş çiplerin ihracatını sıkılaştırmaya yönelik yeni bir düzenleme duyurmuştur. Bu düzenleme, özellikle NVIDIA ve AMD gibi önde gelen çip üreticilerinin ürünlerini etkilemektedir.⁵ Yeni kurallar, ülkeleri YZ çip erişimi açısından üç ana kademeye ayırmaktadır. Bu kademeli yaklaşım, ABD’nin sadece teknoloji transferini kontrol etmekle kalmayıp, küresel teknoloji ekosistemini jeopolitik müttefikler etrafında yeniden şekillendirme çabasını yansıtmaktadır. Bu durum, gelecekteki teknolojik standartların ve değer zincirlerinin bu bloklaşma üzerinden oluşabileceği anlamına gelmektedir.

Kısıtlamaların Detayları: NVIDIA Çipleri, GPU Sınırlamaları ve Ülke Kademeleri

1. Muaf Ülkeler: Avustralya, Belçika, Kanada, Danimarka, Finlandiya, Fransa, Almanya, İrlanda, İtalya, Japonya, Hollanda, Yeni Zelanda, Norveç, Güney Kore, İspanya, İsveç, Tayvan ve Birleşik Krallık gibi 18 müttefik ve ortak ülkeye yönelik çip satışlarına herhangi bir kısıtlama getirilmemektedir.² Bu ülkelere ABD’nin yapay zeka teknolojisine sınırsız erişim sağlanmıştır.⁵ Bu muafiyet, ABD’nin güvenilir ortaklarıyla teknolojik işbirliğini derinleştirme ve ortak bir teknoloji bloğu oluşturma niyetini açıkça ortaya koymaktadır.
2. Sınırlı Erişimli Ülkeler: Türkiye de dahil olmak üzere yaklaşık 120 ülkeye kısıtlamalar getirilmiştir.² Bu ülkeler, ulusal çip kotaları kapsamında ülke başına yalnızca 50 bin ileri düzey GPU’ya eşdeğer miktarda alım yapabileceklerdir.² Bu düzenleme, söz konusu ülkelerdeki hükümetler, sağlık hizmet sağlayıcıları ve yerel işletmelerin ABD’nin gelişmiş yapay zeka teknolojilerinden yararlanmasını mümkün kılarken, teknolojinin kontrollü ve güvenli bir şekilde yayılmasını sağlamayı amaçlamaktadır.⁹ Ayrıca, yaklaşık 1700 ileri düzey grafik işlem birimine (GPU) kadar olan kolektif hesaplama gücüne sahip çip siparişleri lisans gerektirmeyecek ve ulusal çip limitlerine dahil edilmeyecektir. Yüksek güvenlik standartlarını karşılayan ve merkezi yakın müttefiklerde bulunan kuruluşlara “Evrensel Doğrulanmış Son Kullanıcı” (UVEU) statüsü verilebilecektir.³ Bu statü, güvenilir iş ortaklarına küresel yapay zeka işlem kapasitesinin %7’sini dünya çapında konuşlandırma yetkisi vermektedir.⁹
3. Tam Ambargolu Ülkeler: Çin, Rusya, Kuzey Kore ve İran gibi ülkeler, ABD teknolojisinden tamamen muaf tutulmuştur.⁵ Bu ülkeler, gelişmiş yapay zeka sistemlerine ve onları eğitmek için gerekli yüksek bilgi işlem gücüne erişimlerinin tamamen sınırlandırılması hedeflenen “endişe kaynağı” olarak tanımlanmaktadır.²

Aşağıdaki tablo, ABD’nin çip kısıtlamalarının ülke kademelerine göre dağılımını ve GPU limitlerini özetlemektedir:

Tablo 1: ABD Çip Kısıtlamalarının Ülke Kademelerine Göre Dağılımı ve GPU Limitleri

Ulusal Güvenlik ve Ekonomik Üstünlük Gerekçeleri

ABD’nin bu kısıtlamaları getirmesindeki temel gerekçe, Beyaz Saray tarafından vurgulandığı üzere, yapay zekanın hem ulusal güvenlik hem de ekonomik güç açısından stratejik bir öneme sahip olmasıdır.² “Yapay Zeka Yayılımına İlişkin Geçici Nihai Kural” ile ABD teknolojisinin yayılımını teşvik ederken, “endişe kaynağı” olarak görülen ülkelerin gelişmiş yapay zeka sistemlerine ve onları eğitmek için gerekli yüksek bilgi işlem gücüne erişiminin sınırlandırılması hedeflenmektedir.² ABD Ulusal Güvenlik Danışmanı Jake Sullivan, yapay zekanın yeteneklerindeki hızlı artışlara hazırlıklı olmanın, ekonomi ve ulusal güvenlik üzerinde dönüştürücü bir etki yaratabileceği için kritik olduğunu ifade etmiştir.⁵ Bu politikalar, ABD’nin küresel YZ liderliğini pekiştirmeyi ve bu alandaki teknolojik üstünlüğünü sürdürmeyi amaçlamaktadır.

ABD Şirketleri (NVIDIA, AMD) ve Müttefik Ülkeler (AB) Üzerindeki İlk Etkiler ve Endişeler

ABD’nin çip kısıtlamaları, sektördeki öncü şirketler üzerinde doğrudan ekonomik etkiler yaratmıştır. NVIDIA ve AMD gibi büyük çip üreticileri, yeni düzenlemenin duyurulmasının ardından hisselerinde düşüş yaşamıştır.⁵ NVIDIA CEO’su Jensen Huang, alınan kararları “kapsamlı bir aşırılık” olarak değerlendirmiş ve Beyaz Saray’ın “ana akım oyun bilgisayarlarında ve tüketici donanımlarında halihazırda mevcut olan teknolojiye” baskı yapacağını belirtmiştir.⁵ Huang ayrıca, bu kısıtlamaların Çinli işletmeleri yerel olarak geliştirilen çiplere yönlendirdiğini ve NVIDIA’nın Çin’deki pazar payının %95’ten %50’ye düştüğünü ifade etmiştir.¹¹ Bu durum, yaptırımların istenmeyen bir sonuç olarak hedef ülkenin kendine yeterlilik çabalarını hızlandırdığını göstermektedir. Oracle gibi şirketler de, bu kısıtlamaların küresel yapay zeka ve GPU pazarının çoğunu Çinli rakiplere bırakacağını dile getirmiştir.⁵ Bu gözlemler, ABD’nin kendi teknoloji şirketlerinin rekabet gücünü zayıflatma ve pazar payı kaybetme riskiyle karşı karşıya olduğunu ortaya koymaktadır.

Kısıtlamaların bir diğer önemli etkisi, ABD’nin müttefikleriyle olan ilişkilerinde yarattığı gerilimdir. Avrupa Birliği (AB), ABD’nin bazı AB üyesi ülkelere ve şirketlerine yönelik gelişmiş yapay zeka çipi ihracatına erişimi kısıtlayan önlemlerinden endişe duyduğunu belirtmiştir.² AB yetkilileri, bu kararın AB ülkelerindeki teknoloji yatırımları üzerinde olumsuz etkiler yaratabileceğini ifade etmiştir.² Bu durum, ABD’nin kendi şirketlerinin gelir kaybı ve pazar payı düşüşüyle birlikte, kısıtlamaların sadece hedef ülkeyi değil, aynı zamanda uygulayan ülkenin kendi sanayisini ve müttefik ilişkilerini de olumsuz etkileyebileceğini göstermektedir. Bu, yaptırımların “çift taraflı kılıç” etkisi yaratabileceği ve uzun vadede ABD’nin kendi teknolojik tabanını zayıflatabileceği riskini taşımaktadır.¹⁹ Müttefikler arasındaki bu endişeler, küresel işbirliğinin zorlaşabileceğine ve teknoloji politikalarında ulusal çıkarların çatışabileceğine işaret etmektedir.

3. Çin’in Yanıtı: Kendine Yeterlilik Arayışı ve İnovasyon Dinamikleri

ABD’nin çip ihracat kısıtlamalarına yanıt olarak Çin, yarı iletken sektöründe kapsamlı ve agresif bir kendine yeterlilik stratejisi benimsemiştir. Bu strateji, ülkenin teknolojik bağımsızlığını jeopolitik bir öncelik olarak ele aldığını ve dış baskılara karşı ulusal bir seferberlik başlattığını göstermektedir.

Çin’in Yarı İletken Sektörüne Yönelik Kapsamlı Yatırımları ve Politikaları

Çin, ABD’nin kısıtlamalarına karşı pasif bir tepkiden ziyade, aktif ve kapsamlı bir “ulusal seferberlik” stratejisi izlemektedir.¹³ Bu durum, Çin’in teknolojik bağımsızlığına ulaşmak için bir “tekno-güvenlik devleti” modeli benimsediğini ve bu alandaki gelişmeyi ulusal güvenliğin temel bir bileşeni olarak gördüğünü kanıtlamaktadır. “Made in China 2025” girişimiyle 2025 yılına kadar %70 kendine yeterlilik hedefi koyulmuştur.¹⁴ Her ne kadar son değerlendirmeler bu hedefe tam olarak ulaşılamayacağını gösterse de, 2025 yılına kadar %50’ye ulaşması beklenmektedir.¹⁴

Çin hükümeti, yerli yarı iletken endüstrisini geliştirmek için “Büyük Fon” adı verilen ulusal çip fonu aracılığıyla milyarlarca dolar yatırım yapmıştır. Son olarak açıklanan “Büyük Fon 3” ile 47,1 milyar dolarlık (344 milyar RMB) ek yatırım yapılması planlanmaktadır.¹⁴ Bu devasa devlet destekli yatırım ve teşvik programları, yerli üretim kapasitesini artırmayı ve teknolojik açığı kapatmayı hedeflemektedir. Ayrıca, yarı iletken sektöründeki nitelikli personel eksikliğini gidermek için yerli yeteneklerin yetiştirilmesi ve yabancı uzmanların ülkeye çekilmesi amacıyla yüksek maaşlar, vergi indirimleri ve barınma destekleri gibi teşvikler uygulanmaktadır.¹³ Bu kapsamlı yaklaşım, Çin’in teknolojik bağımsızlık arayışında kararlılığını ve kaynak seferberliğini ortaya koymaktadır.

Yerel Üretimdeki Atılımlar: YMTC, Huawei ve Diğer Çinli Firmaların Gelişmeleri

ABD yaptırımlarına rağmen Çin, yerel üretim kapasitesini artırma ve ileri teknoloji çipler geliştirme konusunda önemli atılımlar kaydetmiştir. Çinli çip üreticisi YMTC, ABD’nin uyguladığı yaptırımlar nedeniyle uluslararası çip üretim ekipmanlarına erişimini kaybetmesine rağmen, kendi yerli ekipmanlarıyla 162 katmanlı 3D NAND bellek çipleri üretmeye başlamıştır.¹⁷ Bu başarı, YMTC’nin Xtacking 4.0 adını verdiği özel bir teknoloji ile gerçekleştirilmiştir.¹⁷ Her ne kadar yabancı ekipmanlarla üretilen 232 katmanlı bellekler kadar gelişmiş olmasa da, bu ilerleme Çin’in teknoloji bağımsızlığı için büyük bir adım olarak değerlendirilmektedir.¹⁷ Bu durum, ABD yaptırımlarının kısa vadede Çinli firmaların üretim süreçlerini zorlaştırsa da, uzun vadede Çin’in kendi teknolojisini geliştirme sürecini hızlandırdığını göstermektedir.¹⁷

Huawei de ABD teknolojisine erişimi kesilmesine rağmen, gelişmiş yarı iletkenler içeren yeni ürünler piyasaya sürmüş ve 5G mobil ağ altyapısı geliştirmektedir.¹⁵ Huawei’nin Pura 70 serisi akıllı telefonunda 33 Çin kaynaklı bileşen bulunması, şirketin dış bağımlılığı azaltma ve yerli tedarik zincirlerini güçlendirme yeteneğini göstermektedir.¹⁵ Çin’in en gelişmiş çip üreticisi SMIC’in, Huawei tarafından tasarlanan 5G özellikli Kirin 9000C çiplerini ürettiği bildirilmektedir.¹⁵ Bu, Çin’in kendi ekosistemi içinde entegre çözümler geliştirme kapasitesini vurgulamaktadır.

Yapay zeka modelleri alanında da önemli gelişmeler yaşanmaktadır. DeepSeek adlı Çinli bir startup, Google, OpenAI ve Meta gibi firmaların gelişmiş modelleriyle yaklaşık olarak eşleşen, ancak daha az hesaplama kaynağı kullanan açık kaynaklı bir YZ modeli olan R1’i tanıtmıştır.¹⁵ Bu, Çin’in mevcut kısıtlamalar altında bile inovasyon yapma ve verimlilik odaklı çözümler geliştirme yeteneğini göstermektedir.¹⁵ Ayrıca, Çinli bilim insanları, “bilişimin geleceğini yeniden tanımlayabilecek bir atılımda,” dünyanın ilk karbon nanotüp tabanlı çipini geliştirdiklerini açıklamışlardır.¹⁵ Bu çığır açan gelişme, Çin’in sadece mevcut teknolojileri kopyalamakla kalmayıp, yeni ve temel teknolojik atılımlarda da ilerleme kaydettiğini göstermektedir. Bu yerel atılımlar, dış tehditlerin ve kısıtlamaların hedef ülkenin kendi teknolojik yeteneklerini geliştirmek için daha fazla çaba sarf etmesine ve inovasyonu hızlandırmasına neden olabileceği “Yaratıcı Güvensizlik” (Creative Insecurity) teorisini güçlü bir şekilde desteklemektedir.²¹ Çin’in bu başarıları, ABD’nin kısıtlamalarının uzun vadede istenen etkiyi yaratmak yerine, Çin’in teknolojik bağımsızlığını hızlandırdığını düşündürmektedir.

Kısıtlamaları Aşma Stratejileri ve “Yaratıcı Güvensizlik” Teorisi Bağlamında İnovasyon

Çinli firmalar, mevcut ihracat kontrollerine rağmen uyum sağlama ve inovasyon yapma konusunda dikkate değer bir yetenek göstermişlerdir.¹⁹ DeepSeek’in H800 çiplerindeki bant genişliği sınırlamalarını aşmak için donanım optimizasyonları geliştirmesi buna bir örnektir.²¹ Bu, yazılım ve sistem düzeyindeki yeniliklerin, donanım kısıtlamalarını telafi edebileceğini ve yapay zeka gelişiminin sadece donanım gücüyle sınırlı olmadığını, yazılım optimizasyonu ve algoritmik yeniliklerin de kritik rol oynadığını göstermektedir. Bu durum, gelecekteki YZ liderliğinin sadece çip üretim kapasitesine değil, aynı zamanda yazılım ve sistem entegrasyonu yeteneklerine de bağlı olacağını işaret etmektedir.

Yaptırımların, hedef rejimlerin kilit endüstrilerini bastırmakta başarısız olduğu ve yaptırıma tabi ekonomilerin inovasyonu giderek daha fazla kullandığı belirtilmektedir.²³ Çin, “Batı üretsin ki risklerini görelim. Risksizse benzerini daha ucuzunu üretebiliriz” tekno-ekonomik stratejisini izlemektedir.²⁴ Bu yaklaşım, dış teknolojiyi gözlemleyip daha sonra yerel olarak daha uygun maliyetli alternatifler üretmeyi hedeflemektedir. Çin’in kısıtlı donanımlardan bile yüksek performans elde etme yeteneği, YZ gelişiminin sadece donanım gücüyle sınırlı olmadığını, yazılım optimizasyonu ve algoritmik yeniliklerin de kritik rol oynadığını göstermektedir. Bu durum, ABD’nin “boğma noktası” stratejisinin uzun vadede etkinliğinin sorgulanmasına yol açmaktadır.

RISC-V gibi Açık Kaynak Mimari ve Yazılım Alternatiflerinin Rolü

Açık kaynak hareketinin yükselişi, teknolojik kısıtlamalara karşı önemli bir direnç mekanizması sunmaktadır. RISC-V, açık kaynaklı bir komut seti mimarisi (ISA) olarak, hem donanım hem de yazılım için birleşik bir çerçeve sağlayarak yeni nesil YZ çiplerinin önemli bir etkinleştiricisi olarak ortaya çıkmıştır.²⁵ Bu açık ve genişletilebilir mimari, şirketlerin belirli YZ iş yüklerine göre uyarlanmış özelleştirilmiş çözümler geliştirmesine olanak tanır.²⁵ Geleneksel işlemci mimarileri olan ARM ve x86’nın hakimiyetine rağmen, RISC-V açık ve esnek yapısı nedeniyle ilgi görmektedir. Meta ve NVIDIA gibi büyük teknoloji firmaları bile YZ uygulamaları için kullanılan çiplerde RISC-V’yi benimsediklerini duyurmuşlardır.²⁵

Çin, RISC-V teknolojisinin geliştirilmesinde ve benimsenmesinde aktif bir rol oynamaktadır. Alibaba, Huawei, ZTE ve Tencent gibi Çinli şirketler ve kurumlar, RISC-V International’ın önde gelen üyelerinin yarısını oluşturmaktadır.²⁶ Bu, Çin’in açık kaynak standartların geliştirilmesinde aktif bir rol oynadığını ve bu teknolojiyi kendi lehine kullandığını göstermektedir. 2022’de dünya genelinde üretilen 10 milyar RISC-V çipinin yarısı Çin’de üretilmiştir.²⁶ RISC-V tabanlı işlemci sevkiyatlarının 2024’ten 2030’a kadar yıllık yaklaşık %50 oranında büyümesi ve 2030 yılına kadar küresel olarak 17 milyar birime ulaşması beklenmektedir.²⁶ Bu, RISC-V’nin gelecekteki çip pazarında önemli bir paya sahip olacağını ve Çin’in bu alandaki liderliğinin, ABD’nin tescilli teknolojiler üzerindeki kontrolünü zayıflatabileceğini göstermektedir.

Açık kaynaklı YZ yazılım kütüphaneleri de bu bağlamda önem arz etmektedir. TensorFlow, PyTorch, Hugging Face Transformers, Apache SystemML, OpenNN, Caffe ve Torch gibi platformlar, YZ modellerinin geliştirilmesi ve dağıtılması için kapsamlı araçlar sunmaktadır.²⁷ Bu açık kaynaklı yazılımlar, geliştiricilere yüksek düzeyde şeffaflık, verimlilik ve kontrol sağlayarak, olası kısıtlamaların veya sınırlamaların daha kolay tespit edilip ele alınmasına olanak tanır.³¹ Geniş geliştirici toplulukları, yazılımın sürekli olarak iyileştirilmesini ve yeni özelliklerin eklenmesini sağlar, bu da potansiyel kısıtlamaların aşılması için daha fazla beyin gücü ve kaynak anlamına gelebilir.³¹ Bu gelişmeler, ABD’nin donanım kısıtlamalarına rağmen, Çin’in yazılım ve mimari düzeyinde alternatif yollar bularak YZ gelişimini sürdürebileceğini göstermektedir.

4. Teknolojik Kısıtlamaların Uzun Vadeli Etkinliği: Tarihsel Dersler ve Gelecek Senaryoları

Teknolojik kısıtlamaların, özellikle de ambargoların, hedef ülkelerin teknolojik gelişimini tamamen durdurma yeteneği tarihsel olarak sınırlı kalmıştır. Aksine, bu tür kısıtlamalar çoğu zaman istenmeyen sonuçlar doğurarak hedef ülkelerde yerli inovasyonu ve kendine yeterliliği teşvik etmiştir.

Tarihsel Teknoloji Ambargolarının İnovasyon ve Kendine Yeterlilik Üzerindeki Etkileri

Soğuk Savaş dönemi, teknoloji transferi kısıtlamalarının uzun vadeli etkileri hakkında önemli dersler sunmaktadır. ABD’nin Sovyetler Birliği’ne uyguladığı ihracat kontrollerinin etkinliği konusunda kesin kanıtlar bulunmamaktadır.³² CIA raporları, Sovyet yarı iletken endüstrisinin ABD’nin sekiz ila dokuz yıl gerisinde kaldığını, ancak bu farkın büyük ölçüde Moskova’nın kendi üretim ve yönetim aksaklıklarından kaynaklandığını belirtmiştir; ihracat kontrollerinin etkisi “muhtemelen” bir faktör olmuştur.³² Batı teknolojisi transferlerinin Sovyet endüstrisinde yalnızca mütevazı verimlilik kazanımları sağladığı, zira Sovyet endüstrisinin bu teknolojileri absorbe etmekte zorlandığı gözlemlenmiştir.³² Örneğin, 1975’te Xerox’un SSCB’ye sattığı 4.000 fotokopi makinesinin yıllar sonra bile çoğunun kullanılmadığı, çünkü Sovyet tasarım ofislerinin %85’inin hala tasarımları elle kopyaladığı tespit edilmiştir.³² Bu durum, teknolojiye erişimin engellenmesinin ötesinde, içsel kapasite ve adaptasyon yeteneğinin önemini göstermektedir.

Daha güncel örnekler de kısıtlamaların istenmeyen sonuçlarını ortaya koymaktadır:

• Japon Makine Takımları: 1980’lerde, bir Japon firmasının Sovyetler Birliği’ne daha sessiz denizaltı pervaneleri üretmesini sağlayan makine takımları satması üzerine ABD, kendi makine takımı üreticilerine sıkı kontroller getirmiştir. Birkaç yıl sonra, ABD’li üreticilerin çoğu ihracat yapamadığı için işten çekilmiş, ABD’yi yabancı tedarikçilere bağımlı hale getirmiştir.³³
• Uydu Teknolojisi: ABD’nin 1980’lerde Çin’in ABD uydularını fırlatmasına izin vermesi, Çin’in uzay fırlatma yeteneklerini geliştirmesine yol açmıştır. ABD’nin buna yanıt olarak ABD uydularının ve bileşenlerinin ihracatını engellemesi ve Avrupalı uydu üreticilerine ağır lisans koşulları getirmesi, Avrupalıların kendi bileşen üreticilerini oluşturmasına ve ABD şirketlerinin pazar payı kaybetmesine neden olmuştur.³³
• Yüksek Performanslı Çipler (2000’ler): ABD, 2000’lerin başında Çin’in yüksek performanslı bilgisayar çiplerine (CPU’lar) erişimini kısıtlamaya çalışmış, hatta Çin’i “iki nesil geride tutmaktan” bahsetmiştir. Ancak, Çin’in yüksek performanslı bilgi işlemeye erişimi engellenememiş ve bu durum, Çin’i kendi çip endüstrisini daha da geliştirmeye teşvik etmiştir.³³
• İran Örneği: İran’a uygulanan ağır yaptırımlar, ülkenin ekonomik büyümesini ciddi şekilde kısıtlamış olsa da, aynı zamanda kendine yeterli bir imalat sektörünün gelişimine katkıda bulunmuştur.³⁴ Bu durum, dış baskıların yerli üretim kapasitelerini artırma ve bağımsız yetenekler geliştirme zorunluluğunu tetikleyebileceğini göstermektedir.

Bu tarihsel örnekler, teknolojik kısıtlamaların genellikle istenen etkiyi yaratmakta zorlandığını, aksine hedef ülkeleri kendi yerli kapasitelerini geliştirmeye ve alternatif yollar bulmaya ittiğini göstermektedir. Bu durum, yaptırımların “ikili bir kılıç” gibi işleyebileceği ve uygulayan ülkenin kendi ekonomik çıkarlarına da zarar verebileceği fikrini desteklemektedir.¹⁹

Kısıtlamaların Teknolojik Gelişimi Tamamen Durdurma Yeteneği Üzerine Tartışmalar

ABD’nin YZ çip kısıtlamalarının uzun vadeli etkinliği, YZ yeteneklerinin ne kadar hızlı gelişeceğine ve Çin’in yerli yarı iletken kapasitesinin bu süreçte neye benzeyeceğine dair temel bir soruya dayanmaktadır.²¹ Eğer dönüştürücü YZ yeteneklerinin kısa vadede (iki ila üç yıl içinde) ortaya çıkacağı senaryosu doğruysa, çip ihracat kontrolleri Çin’in gelişmiş YZ sistemlerini büyük ölçekte dağıtma yeteneğini etkili bir şekilde sınırlayabilir ve ABD ile müttefiklerine stratejik bir avantaj sağlayabilir.¹⁹ Anthropic CEO’su Dario Amodei gibi figürler, “süper güçlü YZ”nin 2026-2027’ye kadar ortaya çıkabileceğini öngörmekte ve bu nedenle ABD’nin avantajını sürdürmek için güçlü ihracat kontrollerini haklı çıkarmaktadır.¹⁹

Ancak, eğer önemli YZ gelişmelerinin daha uzun süreceği (belki on yıl veya daha fazla) senaryosu doğruysa, Çin’in bu süre zarfında kendi çip üretim yeteneklerini geliştirmesi muhtemeldir.¹⁹ Bu “uzun vadeli bağımsızlık” senaryosunda, mevcut kontrollerin birincil etkisi, NVIDIA gibi ABD firmalarının gelirlerini azaltırken, Çin’in teknolojik kendine yeterlilik çabasını hızlandırmak olabilir.¹⁹ Dylan Patel gibi uzmanlar, “YZ kısa vadede bir şey yapmazsa, Çin bu kısıtlamalar sayesinde uzun vadede kazanacaktır” görüşünü dile getirmektedir.²¹

Çinli firmalar, mevcut ihracat kontrollerine rağmen uyum sağlama ve inovasyon yapma konusunda dikkate değer bir yetenek göstermiştir.¹⁹ DeepSeek’in, yasal olarak erişebildikleri H800 çiplerindeki bant genişliği sınırlamalarını aşmak için donanım optimizasyonları geliştirmesi buna bir örnektir.²¹ Bu gelişmeler, ihracat kontrollerinin verimlilikte inovasyonu tetikleyebileceğini, Çinli şirketlerin donanım kısıtlamaları altında “her bir flop’tan her bir zeka kırıntısını sıkmayı” öğrendiğini göstermektedir.¹⁹ Bu durum, YZ gelişiminin sadece donanım gücüyle sınırlı olmadığını, yazılım optimizasyonu ve algoritmik yeniliklerin de kritik rol oynadığını göstermektedir. Bu, gelecekteki YZ liderliğinin sadece çip üretim kapasitesine değil, aynı zamanda yazılım ve sistem entegrasyonu yeteneklerine de bağlı olacağını işaret etmektedir.

5. Küresel Yapay Zeka Rekabetinin Geleceği: Kısıtlamaların Ötesindeki Faktörler

Yapay zeka alanındaki küresel liderlik, sadece ileri düzey çip teknolojilerine erişimi kısıtlamakla değil, aynı zamanda daha geniş bir ekosistemdeki dinamiklerle de belirlenmektedir. Yetenek havuzu, bilim, teknoloji, mühendislik ve matematik (STEM) eğitimi, Ar-Ge yatırımları, uluslararası işbirliği ve normatif rekabet gibi faktörler, bu rekabetin uzun vadeli seyrini şekillendiren kritik unsurlardır.

Yetenek Havuzu, STEM Eğitimi ve Ar-Ge Yatırımlarının Kritik Rolü

Yapay zeka liderliği, en iyi beyinleri çekme ve elde tutma yeteneğine büyük ölçüde bağlıdır. Ulusal Bilim ve Mühendislik Merkezi’ne göre, ABD’deki bilgisayar bilimi ve matematik alanındaki doktora öğrencilerinin %57’sinden fazlası ve yüksek lisans öğrencilerinin %46’sı yabancı uyrukludur.³⁵ Ancak, ABD’nin göçmenlik politikalarındaki belirsizlikler, bu yeteneklerin ülkede kalmasını zorlaştırmakta ve başka seçenekler aramalarına neden olabilmektedir.³⁵ Çin, “Bin Yetenek Planı” gibi girişimlerle en iyi YZ araştırmacılarını agresif bir şekilde işe alırken, aynı zamanda yerel yetenek havuzlarını da beslemektedir.³⁶ ABD’nin bu rekabete karşı koyabilmesi için vize programlarını genişleterek uluslararası araştırmacıları çekmesi ve elde tutması, ayrıca sağlam bir YZ işgücü oluşturmak için yerel STEM eğitimine yoğun bir şekilde yatırım yapması gerekmektedir.³⁵

Eğitim, ulusal güvenlik ve ekonomik refah için merkezi bir öneme sahiptir. OECD araştırmaları, özellikle STEM alanlarındaki yüksek eğitim seviyelerinin daha fazla ulusal üretkenlik ve inovasyonla doğrudan ilişkili olduğunu göstermektedir.³⁵ Ekonomik Politika Enstitüsü tarafından yapılan bir çalışma, eğitime yapılan yatırımların uzun vadeli GSYİH büyümesine önemli ölçüde katkıda bulunduğunu belirtmektedir.³⁵ Ancak, ABD’deki STEM yeterliliği endişe verici derecede düşüktür; öğrencilerin sadece %30’u bilim yeterlilik standartlarını karşılamaktadır.³⁵ Bu durum, ABD’nin kendi içindeki yetenek üretimini artırmak için kapsamlı bir ulusal STEM seferberliğine ihtiyaç duyduğunu göstermektedir.

Ar-Ge yatırımları da YZ liderliği için hayati öneme sahiptir. Federal bilim finansmanı, son 50 yıldaki her büyük teknoloji dalgasının temelini oluşturmuştur.³⁵ Hükümet destekli temel araştırmalar, işletmelerin neyin karlı olup olmadığını belirlemesinden önce bilim insanlarının risk almasına ve yeni fikirleri keşfetmesine yardımcı olmaktadır.³⁵ ABD’nin YZ geliştirmede önemli bir liderliği sürdürdüğü, büyük dil modellerinin %73’ünün ABD’de geliştirildiği ve 2023’te Çin’den çok daha fazla YZ ile ilgili özel yatırım çektiği belirtilmektedir.³⁶ Ancak, Çin’in de YZ araştırma verimliliği açısından önemli ilerlemeler kaydettiği ve bu alanda büyük devlet destekli yatırımlar yaptığı göz önüne alındığında, ABD’nin bu avantajını sürdürmek için sürekli ve artan yatırımlar yapması gerekmektedir.³⁶

Uluslararası İşbirliği, Normatif Rekabet ve “Yapay Zeka Egemenliği” Kavramı

Küresel YZ yarışında uluslararası işbirliği kritik bir rol oynamaktadır. YZ araştırma ve geliştirmesi, giderek daha karmaşık ve kaynak yoğun bir çaba haline gelmekte olup, ölçek önemli bir avantaj sağlamaktadır.³⁸ Hükümetler ve YZ araştırmacıları arasındaki uluslararası işbirliği, ölçek avantajını maksimize edebilir ve karşılıklı fayda için karşılaştırmalı avantajları kullanabilir.³⁸ ABD’nin YZ ihracat politikalarının etkinliği, Japonya ve Hollanda gibi kilit müttefiklerle çok taraflı işbirliğine büyük ölçüde bağlıdır.¹⁹ Ancak, bu ülkelerin farklı ekonomik çıkarları ve tehdit algıları olabilmektedir.¹⁹

ABD ve Çin arasındaki rekabet, teknolojik üstünlüğün ötesinde, YZ’nin yönetişimine ilişkin normatif vizyonların da bir çatışmasıdır. ABD, YZ sistemlerinin demokratik değerlerle uyumlu olmasını ve sivil özgürlükleri korumasını sağlamak için “Yapay Zeka Hakları Bildirgesi Taslağı” gibi ilkeler oluşturmuştur.³⁹ Buna karşılık Çin, “Küresel Yapay Zeka Yönetişim Girişimi” ile yapay zeka geliştirmede “karşılıklı saygı, eşitlik ve karşılıklı fayda” ilkelerini savunmaktadır.³⁹ Bu farklı yaklaşımlar, YZ modellerinin çıktılarında da gözlemlenebilmektedir; örneğin, DeepSeek-V3 gibi Çin YZ modelleri, Çin’deki insan hakları ihlalleriyle ilgili soruları yanıtlamayı reddetmektedir.³⁹ Bu durum, YZ’nin sadece teknik bir araç olmaktan öte, değer yüklü bir teknoloji olduğunu ve küresel yönetişim standartlarının gelecekteki jeopolitik düzeni şekillendireceğini göstermektedir.

NVIDIA’nın “egemen yapay zeka” kavramını ortaya atması, bu jeopolitik alanı daha da karmaşıklaştırmıştır.⁴⁰ “Yapay zeka egemenliği”, bir ülkenin kendi “altyapısı, verisi, işgücü ve iş ağlarını” kullanarak YZ üretme yeteneği olarak tanımlanmaktadır.⁴⁰ NVIDIA, hükümetlere yerel koşullara uygun YZ sistemleri oluşturmalarına yardımcı olabilecek hesaplama kaynakları sunmayı amaçlamaktadır.⁴⁰ Ancak, bu kavramın “egemenlik tuzakları” yaratabileceği ve dijital ekosistem ile internet özgürlüğünü zayıflatabileceği endişeleri dile getirilmektedir.⁴⁰ Egemen sistemler, işbirliğini engelleyebilir, hükümetleri hakların tek garantörü haline getirebilir ve potansiyel olarak silah haline getirilebilir.⁴⁰ Bu durum, ulusal düzeydeki YZ yönetişim girişimlerinin, YZ’nin açık, şeffaf ve insan haklarına saygılı bir şekilde yönetilmesini sağlayan küresel işbirliği çabalarını baltalayabileceği riskini taşımaktadır.⁴⁰

Küresel Tedarik Zincirlerinin Parçalanması ve Jeopolitik Riskler

ABD’nin çip kısıtlamaları, küresel yarı iletken tedarik zincirlerinde önemli sarsıntılara ve belirsizliklere yol açmıştır.¹³ Bu kısıtlamalar, şirketleri alternatif kaynaklar aramaya yöneltmekte, üretim maliyetlerini artırabilmekte ve bazı sektörlerde çip kıtlığı riskini yeniden gündeme getirebilmektedir.¹³ Uzmanlar, ABD’nin bu adımlarının çip endüstrisinde daha fazla bölgesel ayrışmaya ve bağımsız yarı iletken pazarlarının oluşmasına yol açabileceğini öngörmektedir.¹³ Ülkeler, kendi ulusal güvenliklerini ve ekonomik çıkarlarını korumak amacıyla yerli üretim kapasitelerini artırmaya ve alternatif tedarik zincirleri oluşturmaya yönelebilirler.

Bu parçalanma, özellikle Tayvan’ın yarı iletken üretimindeki kritik rolü göz önüne alındığında, jeopolitik riskleri artırmaktadır.¹³ Tayvan’ın anakara Çin’e yakınlığı ve Çin’in bölge üzerindeki uzun süredir devam eden iddiaları, “TSMC’nin dökümhanelerinin – ve Samsung’un – Çin füzelerinin kolay erişim mesafesinde” olduğu hassas bir jeopolitik durum yaratmaktadır.²¹ ABD’nin ihracat kontrolleri, Çin’in Tayvan çip üretimine bağımlılığını farkında olmadan azaltabilir, bu da Çin liderlerinin askeri eylemlerin ekonomik maliyetlerinin Çin’den ziyade ABD’ye orantısız bir şekilde zarar vereceğini hesaplamasına yol açabilir ve potansiyel olarak çatışma eşiğini düşürebilir.¹⁹ Bu durum, ABD’nin kısıtlamalarının uzun vadede istenmeyen jeopolitik sonuçlar doğurabileceği ve küresel istikrarı etkileyebileceği endişesini güçlendirmektedir.

6. Sonuç ve Değerlendirme: Kısıtlamalar ve Teknolojik İlerlemenin İkilemi

Bu raporun analizi, ABD’nin yapay zeka liderliğini sürdürmek amacıyla uyguladığı çip ihracat kısıtlamalarının karmaşık ve çok yönlü etkilerini ortaya koymaktadır. Kısıtlamalar, kısa vadede hedef ülkelerin ileri teknolojiye erişimini yavaşlatma potansiyeline sahip olsa da, uzun vadede teknolojik ilerlemenin doğası ve hedef ülkelerin adaptasyon yetenekleri nedeniyle etkinliği sınırlı kalmaktadır.

ABD’nin çip kısıtlamaları, ulusal güvenlik ve ekonomik üstünlük gibi meşru gerekçelerle getirilmiştir. Bu politikalar, Çin gibi rakiplerin gelişmiş YZ sistemlerine erişimini kısıtlamayı ve ABD’nin kendi teknolojik avantajını korumayı hedeflemektedir. Ancak, bu kısıtlamaların kendi ABD şirketleri (NVIDIA ve AMD gibi) üzerinde gelir kaybı ve pazar payı düşüşü gibi olumsuz ekonomik etkileri olmuştur.⁵ Ayrıca, Avrupa Birliği gibi müttefikler arasında da endişelere yol açarak küresel işbirliğini zorlaştırma potansiyeli taşımaktadır.² Bu durum, yaptırımların “çift taraflı kılıç” etkisi yarattığını ve uygulayan ülkenin de maliyetlere katlandığını göstermektedir.¹⁹

Çin’in bu kısıtlamalara yanıtı, kapsamlı devlet destekli yatırım ve yerli inovasyon çabalarıyla karakterize edilmektedir. Çin, “Made in China 2025” gibi ulusal stratejilerle yarı iletken sektöründe kendine yeterliliği hedeflemekte ve milyarlarca dolarlık fonlarla yerel üretimi ve Ar-Ge’yi desteklemektedir.¹⁴ YMTC’nin yerli ekipmanlarla ileri çipler üretmesi, Huawei’nin dış bağımlılığı azaltması ve DeepSeek gibi firmaların kısıtlı donanımla bile gelişmiş YZ modelleri geliştirmesi, Çin’in kısıtlamalar altında bile inovasyon yapma yeteneğini kanıtlamaktadır.¹⁵ Bu gelişmeler, dış tehditlerin hedef ülkelerde “Yaratıcı Güvensizlik” teorisi bağlamında inovasyonu tetikleyebileceği ve teknolojik bağımsızlık arayışını hızlandırabileceği görüşünü desteklemektedir.²¹ Özellikle RISC-V gibi açık kaynak mimarilerin ve yazılım kütüphanelerinin yükselişi, Çin’e tescilli Batı teknolojilerini bypass etme ve kendi ekosistemini oluşturma fırsatı sunmaktadır.²⁵

Tarihsel dersler, teknolojik ambargoların uzun vadede teknolojik ilerlemeyi tamamen durdurmakta genellikle başarısız olduğunu göstermektedir. Soğuk Savaş dönemi ve diğer örnekler, kısıtlamaların çoğu zaman hedef ülkeleri kendi yerli kapasitelerini geliştirmeye ittiğini ve alternatif yollar bulmaya zorladığını ortaya koymaktadır.³² Bu durum, bilginin ve teknolojinin doğası gereği yayılmaya eğilimli olduğu ve uzun vadede hiçbir kısıtlamanın bu yayılımın önünde duramayacağı akademik görüşünü desteklemektedir. Kısıtlamalar, kısa vadede bir “zaman kazanımı” sağlayabilirken, uzun vadede hedef ülkenin kendi teknolojisini geliştirmesini hızlandırabilir ve küresel teknoloji manzarasının daha parçalı ve belki de daha az verimli hale gelmesine neden olabilir.

ABD’nin yapay zeka liderliğini sürdürmek için sadece kısıtlamalara odaklanmak yeterli değildir. Liderlik, aynı zamanda yetenek havuzunu güçlendirmeye, STEM eğitimine yatırım yapmaya, Ar-Ge’yi desteklemeye ve yüksek performanslı bilgi işlemeye erişimi demokratikleştirmeye bağlıdır.³⁵ ABD’nin kendi içindeki yetenek üretimini artırması ve uluslararası araştırmacıları çekmesi kritik öneme sahiptir. Ayrıca, küresel YZ yönetişiminde müttefiklerle işbirliği yapmak ve YZ’nin sorumlu ve etik bir şekilde geliştirilmesini sağlamak, tek taraflı kısıtlamalardan daha sürdürülebilir bir strateji sunmaktadır.³⁶ “Yapay zeka egemenliği” gibi kavramlar, ulusal kontrolü artırırken aynı zamanda işbirliğini engelleyebilir ve YZ’nin potansiyel risklerini artırabilir.

Sonuç olarak, ABD’nin yapay zeka eğitiminde kullanılan çiplerin ve bu çiplerin üretiminde kullanılan teknolojinin satışını kısıtlama stratejisi, kısa vadeli taktiksel avantajlar sağlayabilirken, uzun vadede ABD’yi yapay zeka konusunda lider konumda tutmaya yetmeyecektir. Teknolojinin durdurulamaz ilerleyişi, Çin’in güçlü devlet destekli inovasyon çabaları ve açık kaynak alternatiflerinin yükselişi, bu kısıtlamaların etkinliğini zayıflatmaktadır. ABD’nin gerçek ve sürdürülebilir liderliği, kısıtlamaların ötesinde, kendi iç inovasyon ekosistemini güçlendirmeye, yetenekleri geliştirmeye ve uluslararası işbirliğini teşvik etmeye odaklanarak elde edilecektir.

Referanslar

• İnovasyon Nedir? Farklı Sektörlerde 20 İnovasyon Örneği. (Erişim Tarihi: 2025).   dijitalajanslar.com
• ABD yapay zeka çiplerine ihracat kısıtlamasında Türkiye yasak kapsamına alındı. (Erişim Tarihi: 2025).   bsfinans.com
• ABD’den yapay zeka çipleri ihracatına kısıtlama: Aralarında Türkiye de var. (Erişim Tarihi: 2025).   ekonomim.com
• Yeni Yüzyılın Soğuk Savaşı: ABD-Çin Arasındaki Yapay Zekâ Temelli Teknopolitik Rekabet. (Erişim Tarihi: 2025).   kriterdergi.com
• ABD yapay zeka çipi ihracat kısıtlamalarını artırıyor. (Erişim Tarihi: 2025).   swipeline.co
• ABD’de yapay zeka çiplerinin ihracatına ilişkin yeni düzenleme. (Erişim Tarihi: 2025).   aa.com.tr
• Nvidia ve AMD Çin’e özel yapay zeka çipleri hazırlıyor. (Erişim Tarihi: 2025).   donanimhaber.com
• ABD çip ihracatına sınırlama getirdi: AB her zamanki gibi endişeli. (Erişim Tarihi: 2025).   sde.org.tr
• ABD’nin yapay zeka hamlesi, kısıtlamaların temel mekanizmaları ve açık-ağırlıklı modellerin korunması hakkında bilgi verin. (Erişim Tarihi: 2025).   pareshukuk.com
• ABD’den yapay zeka çip ihracatına yeni düzenleme. (Erişim Tarihi: 2025).   bloomberght.com
• NVIDIA CEO’su Jensen Huang’ın ABD’nin Çin’e yönelik yapay zeka çip kontrollerini neden “başarısızlık” olarak nitelendirdiğini açıklayın. (Erişim Tarihi: 2025).   tr.investing.com
• ABD yapay zeka çiplerine ihracat kısıtlaması getirdi, Türkiye de listeye girdi. (Erişim Tarihi: 2025).   anlatilaninotesi.com.tr
• Küresel Çip Savaşı: ABD-Çin Rekabetinde Japonya’nın Stratejik Rolü. (Erişim Tarihi: 2025).   ozcankuzulu.com
• What’s Happening in China’s Semiconductor Industry. (Erişim Tarihi: 2025).   economicsobservatory.com
• The Limits of Chip Export Controls in Meeting the China Challenge. (Erişim Tarihi: 2025).   csis.org
• Çin’e ABD ve Japonya’nın Çip Ambargosu. (Erişim Tarihi: 2025).   tasam.org
• Çin, Artık 162 Katmanlı 3D NAND Çip Üretiyor. (Erişim Tarihi: 2025).   incehesap.com
• Export Controls and US-China Technology Competition in an Interdependent World. (Erişim Tarihi: 2025).   brookings.edu
• US Export Controls on AI and Semiconductors. (Erişim Tarihi: 2025).   laweconcenter.org
• DeepSeek’s Success Reinforces the Case for Export Controls. (Erişim Tarihi: 2025).   thefai.org
• US Export Controls on AI and Semiconductors: Two Divergent Visions. (Erişim Tarihi: 2025).   laweconcenter.org
• Can U.S. Sanctions Truly Hinder the Rise of China’s Semiconductor Industry? An Analysis from the Perspective of “Creative Insecurity”. (Erişim Tarihi: 2025).   researchgate.net
• Circumventing sanctions through innovation. (Erişim Tarihi: 2025).   gisreportsonline.com
• Çip savaşları: ABD ve Çin arasındaki güç dengesi nasıl şekilleniyor? (Erişim Tarihi: 2025).   defensehere.com
• Leveraging RISC-V as a Unified Heterogeneous Platform for Next-Gen AI Chips. (Erişim Tarihi: 2025).   akeana.com
• Open-source chip design architecture RISC-V is gaining in popularity in China. (Erişim Tarihi: 2025).   chinadaily.com.cn
• En İyi 10 Açık Kaynak Yapay Zeka Teknolojisi. (Erişim Tarihi: 2025).   bartukilic.com.tr
• En İyi 7 Açık Kaynak Kodlu Yapay Zeka Kütüphanesi. (Erişim Tarihi: 2025).   argenova.com.tr
• Open-Source Tools for Artificial Intelligence. (Erişim Tarihi: 2025).   simplyblock.io
• Open Source AI Platforms. (Erişim Tarihi: 2025).   digitalocean.com
• Açık kaynak yapay zeka sohbet robotu platformları ve bunların kısıtlamalara karşı potansiyel direnci hakkında bilgi verin. (Erişim Tarihi: 2025).   botpress.com
• Cold War Insights: Evidence-Driven Tech Competition Today. (Erişim Tarihi: 2025).   afsa.org
• Rethinking Technology Transfer Policy Toward China. (Erişim Tarihi: 2025).   csis.org
• Sanctions, Iran, Manufacturing. (Erişim Tarihi: 2025).   habtoorresearch.com
• Winning the Tech Race with China Requires More Than Restrictions. (Erişim Tarihi: 2025).   csis.org
• The Global AI Race: Will US Innovation Lead or Lag? (Erişim Tarihi: 2025).   brookings.edu
• Global AI Leaders. (Erişim Tarihi: 2025).   dergipark.org.tr
• Strengthening International Cooperation on AI. (Erişim Tarihi: 2025).   brookings.edu
• Navigating the US-PRC tech competition in the Global South. (Erişim Tarihi: 2025).   atlanticcouncil.org
• The Sovereignty Trap. (Erişim Tarihi: 2025).   atlanticcouncil.org
• Bringing economics back into the politics of the EU and U.S. Chips Acts. (Erişim Tarihi: 2025).   brookings.edu
• The geopolitics of transatlantic policymaking on artificial intelligence. (Erişim Tarihi: 2025).   atlanticcouncil.org

• ² bsfinans.com. (Erişim Tarihi: 2025). ABD yapay zeka çiplerine ihracat kısıtlamasında Türkiye yasak kapsamına alındı.
• ³ ekonomim.com. (Erişim Tarihi: 2025). ABD’den yapay zeka çipleri ihracatına kısıtlama: Aralarında Türkiye de var.
• ⁷ donanimhaber.com. (Erişim Tarihi: 2025). Nvidia ve AMD Çin’e özel yapay zeka çipleri hazırlıyor.
• ³⁷ dergipark.org.tr. (Erişim Tarihi: 2025). Global AI Leaders.
• ⁵ swipeline.co. (Erişim Tarihi: 2025). ABD yapay zeka çipi ihracat kısıtlamalarını artırıyor.
• ¹⁷ incehesap.com. (Erişim Tarihi: 2025). Çin, Artık 162 Katmanlı 3D NAND Çip Üretiyor.
• ¹⁰ bloomberght.com. (Erişim Tarihi: 2025). ABD’den yapay zeka çip ihracatına yeni düzenleme.
• ⁶ aa.com.tr. (Erişim Tarihi: 2025). ABD’de yapay zeka çiplerinin ihracatına ilişkin yeni düzenleme.
• ¹ dijitalajanslar.com. (Erişim Tarihi: 2025). İnovasyon Nedir? Farklı Sektörlerde 20 İnovasyon Örneği.
• ²⁷ bartukilic.com.tr. (Erişim Tarihi: 2025). En İyi 10 Açık Kaynak Yapay Zeka Teknolojisi.
• ¹² anlatilaninotesi.com.tr. (Erişim Tarihi: 2025). ABD yapay zeka çiplerine ihracat kısıtlaması getirdi, Türkiye de listeye girdi.
• ⁸ sde.org.tr. (Erişim Tarihi: 2025). ABD çip ihracatına sınırlama getirdi: AB her zamanki gibi endişeli.
• ¹³ ozcankuzulu.com. (Erişim Tarihi: 2025). Küresel Çip Savaşı: ABD-Çin Rekabetinde Japonya’nın Stratejik Rolü.
• ²⁴ defensehere.com. (Erişim Tarihi: 2025). Çip savaşları: ABD ve Çin arasındaki güç dengesi nasıl şekilleniyor?
• ²⁷ bartukilic.com.tr. (Erişim Tarihi: 2025). En İyi 10 Açık Kaynak Yapay Zeka Teknolojisi.
• ²⁸ argenova.com.tr. (Erişim Tarihi: 2025). En İyi 7 Açık Kaynak Kodlu Yapay Zeka Kütüphanesi.
• ⁴ kriterdergi.com. (Erişim Tarihi: 2025). Yeni Yüzyılın Soğuk Savaşı: ABD-Çin Arasındaki Yapay Zekâ Temelli Teknopolitik Rekabet.
• ²¹ laweconcenter.org. (Erişim Tarihi: 2025). US Export Controls on AI and Semiconductors: Two Divergent Visions.
• ¹⁹ laweconcenter.org. (Erişim Tarihi: 2025). US Export Controls on AI and Semiconductors.
• ³² afsa.org. (Erişim Tarihi: 2025). Cold War Insights: Evidence-Driven Tech Competition Today.
• ¹⁴ economicsobservatory.com. (Erişim Tarihi: 2025). What’s Happening in China’s Semiconductor Industry.
• ¹⁵ csis.org. (Erişim Tarihi: 2025). The Limits of Chip Export Controls in Meeting the China Challenge.
• ²⁵ akeana.com. (Erişim Tarihi: 2025). Leveraging RISC-V as a Unified Heterogeneous Platform for Next-Gen AI Chips.
• ²⁶ chinadaily.com.cn. (Erişim Tarihi: 2025). Open-source chip design architecture RISC-V is gaining in popularity in China.
• ³⁵ csis.org. (Erişim Tarihi: 2025). Winning the Tech Race with China Requires More Than Restrictions.
• ³⁶ brookings.edu. (Erişim Tarihi: 2025). The Global AI Race: Will US Innovation Lead or Lag?
• ³⁸ brookings.edu. (Erişim Tarihi: 2025). Strengthening International Cooperation on AI.
• ⁴² atlanticcouncil.org. (Erişim Tarihi: 2025). The geopolitics of transatlantic policymaking on artificial intelligence.
• ⁴⁰ atlanticcouncil.org. (Erişim Tarihi: 2025). The Sovereignty Trap.
• ²³ gisreportsonline.com. (Erişim Tarihi: 2025). Circumventing sanctions through innovation.
• ³³ csis.org. (Erişim Tarihi: 2025). Rethinking Technology Transfer Policy Toward China.
• ²² researchgate.net. (Erişim Tarihi: 2025). Can U.S. Sanctions Truly Hinder the Rise of China’s Semiconductor Industry?
• ¹⁸ brookings.edu. (Erişim Tarihi: 2025). Export Controls and US-China Technology Competition in an Interdependent World.
• ²² researchgate.net. (Erişim Tarihi: 2025). Academic studies on the impact of technology sanctions on innovation and self-sufficiency.
• ³⁴ habtoorresearch.com. (Erişim Tarihi: 2025). Sanctions, Iran, Manufacturing.
• ²⁹ simplyblock.io. (Erişim Tarihi: 2025). Open-Source Tools for Artificial Intelligence.
• ³⁰ digitalocean.com. (Erişim Tarihi: 2025). Open Source AI Platforms.
• ¹⁹ laweconcenter.org. (Erişim Tarihi: 2025). Arguments for effectiveness of US AI chip export controls.
• ²⁰ thefai.org. (Erişim Tarihi: 2025). DeepSeek’s Success Reinforces the Case for Export Controls.
• ²¹ laweconcenter.org. (Erişim Tarihi: 2025). Impact of semiconductor export controls on China’s advanced AI capabilities.
• ² bsfinans.com. (Erişim Tarihi: 2025). ABD yapay zeka çip kısıtlamalarının detayları, ulusal güvenlik gerekçeleri ve Türkiye üzerindeki etkileri nelerdir?
• ³ ekonomim.com. (Erişim Tarihi: 2025). ABD yapay zeka çip kısıtlamalarının detayları, ulusal güvenlik gerekçeleri, muafiyetler ve AB’nin tepkisi nelerdir?
• ⁹ pareshukuk.com. (Erişim Tarihi: 2025). ABD’nin yapay zeka hamlesi, kısıtlamaların temel mekanizmaları ve açık-ağırlıklı modellerin korunması hakkında bilgi verin.
• ⁵ swipeline.co. (Erişim Tarihi: 2025). ABD’nin yapay zeka çip ihracat kısıtlamalarının kapsamı, amacı ve NVIDIA ile AMD üzerindeki etkileri nelerdir?
• ¹⁶ tasam.org. (Erişim Tarihi: 2025). ABD ve Japonya’nın Çin’e yönelik çip ambargosunun ana hedefleri ve Çin’in çip endüstrisindeki olası daralma öngörüleri nelerdir?
• ¹³ ozcankuzulu.com. (Erişim Tarihi: 2025). Küresel çip savaşının hegemonya mücadelesindeki rolü ve ABD-Çin rekabetinin yarı iletken sektörüne etkileri hakkında bilgi verin.
• ¹⁷ incehesap.com. (Erişim Tarihi: 2025). Çinli YMTC’nin 162 katmanlı 3D NAND çip üretimi ve Xtacking 4.0 teknolojisinin Çin’in teknoloji bağımsızlığı için önemi nedir?
• ¹¹ tr.investing.com. (Erişim Tarihi: 2025). NVIDIA CEO’su Jensen Huang’ın ABD’nin Çin’e yönelik yapay zeka çip kontrollerini neden “başarısızlık” olarak nitelendirdiğini açıklayın.
• ⁸ sde.org.tr. (Erişim Tarihi: 2025). AB’nin ABD’nin çip ihracat kısıtlamalarına yönelik endişeleri nelerdir?
• ³¹ botpress.com. (Erişim Tarihi: 2025). Açık kaynak yapay zeka sohbet robotu platformları ve bunların kısıtlamalara karşı potansiyel direnci hakkında bilgi verin.
• ²⁷ bartukilic.com.tr. (Erişim Tarihi: 2025). En iyi açık kaynak yapay zeka teknolojileri ve donanım alternatifleri nelerdir?
• ²¹ laweconcenter.org. (Erişim Tarihi: 2025). ABD’nin yapay zeka ve yarı iletken ihracat kontrollerinin uzun vadeli etkileri, kısa ve uzun vadeli yapay zeka gelişimi senaryoları, Çin’in optimizasyon inovasyonları ve ekonomik etkileri hakkında bilgi verin.
• ³² afsa.org. (Erişim Tarihi: 2025). Soğuk Savaş dönemindeki teknoloji transferi kısıtlamalarının Sovyetler Birliği’nin teknolojik gelişimine etkileri ve bu kısıtlamaların inovasyonu nasıl etkilediğine dair tarihsel örnekler nelerdir?
• ¹⁴ economicsobservatory.com. (Erişim Tarihi: 2025). Çin’in yarı iletken endüstrisindeki son gelişmeler, kendine yeterlilik hedefleri, ithalat bağımlılığı ve sivil-askeri entegrasyonun önemi hakkında bilgi verin.
• ¹⁵ csis.org. (Erişim Tarihi: 2025). Çip ihracat kontrollerinin Çin’in yapay zeka yeteneklerini sınırlamadaki sınırları, Çin’in kendi kendine yeterlilik çabaları ve RISC-V gibi alternatif mimarilerin rolü hakkında bilgi verin.
• ²⁵ akeana.com. (Erişim Tarihi: 2025). RISC-V’nin yapay zeka çiplerinde yükselişi, heterojen hesaplama desteği, AI hızlandırma yetenekleri ve endüstriyel benimsenmesi hakkında bilgi verin.
• ²⁶ chinadaily.com.cn. (Erişim Tarihi: 2025). RISC-V’nin Çin’deki popülaritesi, yerel şirketlerin RISC-V tabanlı çip geliştirme çabaları ve gelecekteki pazar payı öngörüleri hakkında bilgi verin.
• ³⁵ csis.org. (Erişim Tarihi: 2025). ABD’nin Çin ile teknoloji yarışını kazanmak için kısıtlamalardan fazlasına ihtiyaç duyması, yetenekleri elde tutma, STEM eğitimi ve yapay zeka okuryazarlığının önemi hakkında bilgi verin.
• ³⁶ brookings.edu. (Erişim Tarihi: 2025). Küresel yapay zeka yarışında ABD’nin inovasyon liderliği, Çin ile rekabet, düzenleyici yaklaşımların etkileri ve yeteneklerin önemi hakkında bilgi verin.
• ⁴¹ brookings.edu. (Erişim Tarihi: 2025). ABD ve AB çip yasalarının ekonomik ve jeopolitik hedefleri, korumacılık ve kendine yeterlilik çabalarının etkileri hakkında bilgi verin.
• ⁴⁰ atlanticcouncil.org. (Erişim Tarihi: 2025). Yapay zeka egemenliği kavramı, NVIDIA’nın “egemen yapay zeka” yaklaşımı ve bunun dijital ekosistem ve internet özgürlüğü üzerindeki potansiyel etkileri hakkında bilgi verin.

Alıntılanan çalışmalar

1. İnovasyon Nedir? Farklı Sektörlerde 20+ İnovasyon Örneği, erişim tarihi Haziran 3, 2025, https://www.dijitalajanslar.com/inovasyon-nedir-farkli-sektorlerde-20-inovasyon-ornegi/
2. ABD, yapay zeka çiplerine ihracat kısıtlamasında, Türkiye yasak …, erişim tarihi Haziran 3, 2025, https://bsfinans.com/abd-yapay-zeka-ciplerine-ihracat-kisitlamasinda-turkiye-yasak-kapsamina-alindi/
3. ABD yapay zeka çipleri ihracatına kısıtlama getirdi: Türkiye listede …, erişim tarihi Haziran 3, 2025, https://www.ekonomim.com/kuresel-ekonomi/abdden-yapay-zeka-cipleri-ihracatina-kisitlama-aralarinda-turkiye-de-var-haberi-793927
4. Yeni Yüzyılın Soğuk Savaşı: ABD-Çin Arasındaki Yapay Zekâ Temelli Teknopolitik Rekabet, erişim tarihi Haziran 3, 2025, https://kriterdergi.com/dis-politika/yeni-yuzyilin-soguk-savasi-abd-cin-arasindaki-yapay-zek-temelli-teknopolitik-rekabet
5. ABD, yapay zeka çipi ihracat kısıtlamalarını artırıyor – Swipeline, erişim tarihi Haziran 3, 2025, https://swipeline.co/abd-yapay-zeka-cipi-ihracat-kisitlamalarini-artiriyor/
6. ABD’de yapay zeka çiplerinin ihracatına ilişkin yeni düzenleme – Anadolu Ajansı, erişim tarihi Haziran 3, 2025, https://www.aa.com.tr/tr/ekonomi/abdde-yapay-zeka-ciplerinin-ihracatina-iliskin-yeni-duzenleme/3449154
7. Nvidia ve AMD, Çin’e özel yapay zeka çipleri hazırlıyor – DonanımHaber, erişim tarihi Haziran 3, 2025, https://www.donanimhaber.com/nvidia-ve-amd-cin-e-ozel-yapay-zeka-cipleri-hazirliyor–191956
8. ABD Çip İhracatına Sınırlama Getirdi, AB Her Zamanki Gibi Endişeli, erişim tarihi Haziran 3, 2025, https://www.sde.org.tr/haber/abd-cip-ihracatina-sinirlama-getirdi-ab-her-zamanki-gibi-endiseli-haberi-56828
9. ABD’nin Yapay Zeka Hamlesi, Kısıtlamalar Ve Türkiye ; Çip …, erişim tarihi Haziran 3, 2025, https://pareshukuk.com/abdnin-yapay-zeka-hamlesi-kisitlamalar-ve-turkiye-cip-savaslari-basladi-mi/
10. ABD’den yapay zeka çip ihracatına yeni düzenleme – Bloomberg HT, erişim tarihi Haziran 3, 2025, https://www.bloomberght.com/abd-den-yapay-zeka-cip-ihracatina-yeni-duzenleme-3739129
11. Nvidia CEO’su Huang, ABD’nin Çin’e yönelik yapay zeka çip …, erişim tarihi Haziran 3, 2025, https://tr.investing.com/news/stock-market-news/nvidia-ceosu-huang-abdnin-cine-yonelik-yapay-zeka-cip-kontrollerini-basarszlk-olarak-nitelendirdi-3383802
12. ABD, yapay zeka çiplerine ihracat kısıtlaması getirdi: Türkiye de listeye girdi – Sputnik, erişim tarihi Haziran 3, 2025, https://anlatilaninotesi.com.tr/20250117/abd-yapay-zeka-ciplerine-ihracat-kisitlamasi-getirdi-turkiye-de-listeye-girdi-1092794318.html
13. KÜRESEL ÇİP SAVAŞI: ABD-ÇİN REKABETİNDE JAPONYA’NIN STRATEJİK ROLÜ – Finans ve Bankacılık, erişim tarihi Haziran 3, 2025, https://www.ozcankuzulu.com/kuresel-cip-endustrisi-3/
14. What’s happening in China’s semiconductor industry? – Economics Observatory, erişim tarihi Haziran 3, 2025, https://www.economicsobservatory.com/whats-happening-in-chinas-semiconductor-industry
15. The Limits of Chip Export Controls in Meeting the China Challenge – CSIS, erişim tarihi Haziran 3, 2025, https://www.csis.org/analysis/limits-chip-export-controls-meeting-china-challenge
16. Çin’e ABD ve Japonya’nın Çip Ambargosu – TASAM, erişim tarihi Haziran 3, 2025, https://tasam.org/tr-TR/Icerik/72654/cine_abd_ve_japonyanin_cip_ambargosu_
17. Çin, Artık 162 Katmanlı 3D NAND Çip Üretiyor | İncehesap Blog, erişim tarihi Haziran 3, 2025, https://www.incehesap.com/blog/cin-artik-162-katmanli-3d-nand-cip-uretiyor/
18. EXPORT CONTROLS AND US-CHINA TECHNOLOGY COMPETITION IN AN INTERDEPENDENT WORLD – Brookings Institution, erişim tarihi Haziran 3, 2025, https://www.brookings.edu/wp-content/uploads/2024/07/20240701_Branstetter_Sanctions.pdf
19. US Export Controls on AI and Semiconductors – International Center for Law & Economics, erişim tarihi Haziran 3, 2025, https://laweconcenter.org/resources/us-export-controls-on-ai-and-semiconductors/
20. DeepSeek’s Success Reinforces the Case for Export Controls, erişim tarihi Haziran 3, 2025, https://www.thefai.org/posts/deepseek-s-success-reinforces-the-case-for-export-controls
21. US Export Controls on AI and Semiconductors: Two Divergent Visions, erişim tarihi Haziran 3, 2025, https://laweconcenter.org/resources/us-export-controls-on-ai-and-semiconductors-two-divergent-visions/
22. Can U.S. Sanctions Truly Hinder the Rise of China’s Semiconductor Industry? An Analysis from the Perspective of “Creative Insecurity” – ResearchGate, erişim tarihi Haziran 3, 2025, https://www.researchgate.net/publication/389663713_Can_US_Sanctions_Truly_Hinder_the_Rise_of_China’s_Semiconductor_Industry_An_Analysis_from_the_Perspective_of_Creative_Insecurity
23. Circumventing sanctions through innovation – GIS Reports, erişim tarihi Haziran 3, 2025, https://www.gisreportsonline.com/r/international-sanctions/
24. Çip savaşları: ABD ve Çin arasındaki güç dengesi nasıl şekilleniyor? – Defensehere, erişim tarihi Haziran 3, 2025, https://defensehere.com/tr/cip-savaslari-abd-ve-cin-arasindaki-guc-dengesi-nasil-sekilleniyor/
25. Leveraging RISC-V as a Unified, Heterogeneous Platform for Next …, erişim tarihi Haziran 3, 2025, https://www.akeana.com/leveraging-risc-v-as-a-unified-heterogeneous-platform-for-next-gen-ai-chips/
26. Open-source chip design spurring on AI – Chinadaily.com.cn, erişim tarihi Haziran 3, 2025, https://www.chinadaily.com.cn/a/202503/13/WS67d2317aa310c240449da88f.html
27. En İyi 10 Açık Kaynak Yapay Zeka Teknolojisi – Bartu KILIÇ, erişim tarihi Haziran 3, 2025, https://www.bartukilic.com.tr/yapay-zeka/en-iyi-10-acik-kaynak-yapay-zeka-teknolojisi/
28. En İyi 7 Açık Kaynak Kodlu Yapay Zeka Kütüphanesi – Argenova, erişim tarihi Haziran 3, 2025, https://argenova.com.tr/en-iyi-7-acik-kaynak-kodlu-yapay-zeka-kutuphanesi
29. Best Open Source Tools for Artificial Intelligence – Simplyblock, erişim tarihi Haziran 3, 2025, https://www.simplyblock.io/blog/open-source-tools-for-artificial-intelligence/
30. 10 open source AI platforms for innovation | DigitalOcean, erişim tarihi Haziran 3, 2025, https://www.digitalocean.com/resources/articles/open-source-ai-platforms
31. 2025 Yılında Kullanılacak En İyi 14 Açık Kaynak Chatbot Platformu, erişim tarihi Haziran 3, 2025, https://botpress.com/tr/blog/open-source-chatbots
32. Cold War Insights for Evidence-Driven Tech Competition Today, erişim tarihi Haziran 3, 2025, https://afsa.org/cold-war-insights-evidence-driven-tech-competition-today
33. Rethinking Technology Transfer Policy toward China – CSIS, erişim tarihi Haziran 3, 2025, https://www.csis.org/analysis/rethinking-technology-transfer-policy-toward-china
34. Sanctions and Self-Sufficiency: The Evolution of Iran’s Manufacturing Sector, erişim tarihi Haziran 3, 2025, https://www.habtoorresearch.com/programmes/sanctions-iran-manufacturing/
35. Winning the Tech Race with China Requires More than Restrictions, erişim tarihi Haziran 3, 2025, https://www.csis.org/analysis/winning-tech-race-china-requires-more-restrictions
36. The global AI race: Will US innovation lead or lag?, erişim tarihi Haziran 3, 2025, https://www.brookings.edu/articles/the-global-ai-race-will-us-innovation-lead-or-lag/
37. Yapay Zeka Endeksi Kapsamında Ülke Bazlı Yapay Zeka Politika Stratejilerinin Etkinliği – DergiPark, erişim tarihi Haziran 3, 2025, https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/4439455
38. Strengthening international cooperation on AI – Brookings Institution, erişim tarihi Haziran 3, 2025, https://www.brookings.edu/articles/strengthening-international-cooperation-on-ai/
39. Navigating the US-PRC tech competition in the Global South …, erişim tarihi Haziran 3, 2025, https://www.atlanticcouncil.org/in-depth-research-reports/report/navigating-the-us-prc-tech-competition-in-the-global-south/
40. The sovereignty trap – Atlantic Council, erişim tarihi Haziran 3, 2025, https://www.atlanticcouncil.org/blogs/geotech-cues/the-sovereignty-trap/
41. Bringing economics back into EU and U.S. chips policy, erişim tarihi Haziran 3, 2025, https://www.brookings.edu/articles/bringing-economics-back-into-the-politics-of-the-eu-and-u-s-chips-acts-china-semiconductor-competition/
42. The geopolitics of transatlantic policymaking on artificial intelligence – Atlantic Council, erişim tarihi Haziran 3, 2025, https://www.atlanticcouncil.org/event/the-geopolitics-of-transatlantic-policymaking-on-artificial-intelligence/

Views: 3