Altı Köşeli Davud Yıldızı

Altı Köşeli Davud Yıldızı: Tarihî Kökeni ve Medeniyetlerde Kullanımı

Giriş

Günümüzde İsrail bayrağının ortasında yer alan altı köşeli yıldız, İbranice’de Magen David (Davud’un Kalkanı) olarak bilinir ve yaygın biçimde “Davud Yıldızı” veya bazı çevrelerde “Siyon Yıldızı” diye anılır.

Bu sembol iki eşkenar üçgenin ters olarak üst üste binmesinden oluşan bir hexagram şeklidir. Tarih boyunca bu şekil farklı kültür, din ve toplumlarda ortaya çıkmış; Yahudilikte Hazreti Davud’la ilişkilendirilerek dini bir sembol haline gelmiştir. Ancak altı köşeli yıldız ne tamamen Yahudilere özgü bir işaret ne de kökeni sadece Siyonizm olan modern bir simgedir. Aksine, geçmişte Mühr-i Süleyman (Süleyman’ın Mührü) adıyla İslam dünyası da dahil olmak üzere birçok medeniyette kullanılmış, farklı anlamlar yüklenmiş kadim bir motiftir [1 ve 4]. Bu makalede altı köşeli yıldızın kökenine, Yahudi ve diğer kültürlerdeki kullanımına, özellikle Türk-İslam geleneğindeki yerine ve günümüzdeki yanlış algılamalara dair derinlemesine bir bakış sunulacaktır.

Altı Köşeli Yıldızın Kökeni ve İlk Kullanımları

Altı köşeli yıldız motifinin tarihi Tunç Çağı’na kadar uzanır. Orta Doğu coğrafyasındaki arkeolojik buluntular, bu sembolün antik dönemlerden itibaren yaygın olduğunu göstermektedir. Eski Sümer, Asur, Roma, Helen ve Bizans medeniyetlerinden kalma eşya ve eserler üzerinde altı köşeli yıldıza rastlamak mümkündür . Hatta eski Türklerin on iki hayvanlı takviminde dahi benzer bir sembol bulunmuştur . Bu dönemde altıgen yıldız genellikle bereket, güç ve koruma anlamlarıyla ilişkilendirilmiş; çeşitli pagan inançlarda kutsal kabul edilmiştir.

Farklı coğrafyalarda altı köşeli yıldıza değişik anlamlar yüklenmiştir. Örneğin kadim Hint geleneğinde “Shatkona” adıyla bilinen bu şekil, yaratıcı tanrı Vişnu’nun üçgeni ile yok edici tanrı Şiva’nın ters üçgeninin birleşimi olarak yorumlanmış, yaratılış ve yok oluş döngüsünü simgelemiştir . Hermetik (okült) gelenekte ise makrokozmosun, yani evrenin bütününün sembolü olarak görülmüştür . Benzer biçimde doğu mitolojilerinde iç içe geçmiş zıtlıkları – madde ile mana, iyi ile kötü, dişi ile erkek gibi – temsil eden bir semboldü . Bu çok yönlü kullanım, altı köşeli yıldızın evrensel bir motif haline geldiğini ve tek bir kültüre mal edilemeyeceğini ortaya koymaktadır. [1]

Yahudi Geleneğinde Davud Yıldızı

Altı köşeli yıldızın Yahudilikle özdeşleşmesi, sanılanın aksine, Yahudi tarihi boyunca kesintisiz var olan bir durum değildir. Antik İsrail dönemine ait dini metinlerde veya arkeolojik kayıtlarda Davud’un yıldızından bahseden doğrudan bir kanıt bulunmamaktadır [2]. MÖ 7. yüzyıla tarihlenen Lübnan Sidon’daki bir mühürde ve MS 3-4. yüzyıla ait bazı Yahudi mezar ve sinagog kalıntılarında altı köşeli yıldız motifine rastlanmışsa da, bu erken örneklerin süsleme amaçlı olduğu ve özel bir anlam taşımadığı kabul edilir . Nitekim Yahudiliğin ilk dönemlerinden Ortaçağ’a kadar Yahudiler için asıl dini sembol yedi kollu şamdan (Menorah) idi; Davud’un yıldızı merkezi bir simge değildi .

Ortaçağ’da altı köşeli yıldız, Yahudi toplumunda daha çok mistik ve okült uygulamalarla anılmaya başlandı. Yahudi mistisizminin bir kolu olan Kabalistik gelenekte bu sembolün koruyucu tılsım gücüne inanıldı . Efsanevi anlatımlarda, Hz. Süleyman’ın (Kral Süleyman) cinleri ve hayvanları kontrol etmesini sağlayan mucizevi mühür yüzüğünde bu işaretin bulunduğu rivayet edilir . Hatta Hz. Davud’un düşmanlarından korunmak için kullandığı varsayılan sihirli kalkanın da üzerinde Tanrı’nın isimleriyle birlikte bu yıldızın bulunduğuna dair inançlar ortaya çıkmıştır . Bu nedenle Ortaçağ boyunca altıgen yıldız, “Süleyman’ın Mührü” (Hatam Şlomo) veya “Davud’un Kalkanı” adlarıyla, özellikle muska ve tılsımlarda yer aldı; ancak kullanım alanı Yahudi büyü ve tılsım geleneğiyle sınırlı kaldı.

Altı köşeli yıldızın Yahudiler arasında geniş çapta benimsenmesi geç Ortaçağ ve erken modern dönem’de gerçekleşti. İlk kez 14. yüzyılda Prag Yahudi cemaati, bu motifi bir tür millî sembol olarak kırmızı bir bayrak üzerinde kullanmıştır . Bunu takiben 15. ve 16. yüzyıllarda Orta Avrupa’daki diğer Yahudi toplulukları da bayrak ve armalarında altı kollu yıldız veya benzer beş kollu yıldız (pentagram) sembollerini benimsediler . Özellikle 17.-18. yüzyıllarda Orta Avrupa’da sinagog süslemelerinde ve Yahudi mezar taşlarında Davud yıldızı motifine sıkça rastlanmaya başlandı. [1]

Aydınlanma Çağı sonrasında, Yahudiler toplum içinde kimliklerini daha açık ifade edebilir hale gelince, Davud yıldızı Yahudiliğin evrensel bir sembolü hüviyetini kazandı. 19. yüzyıldan itibaren bu sembol, mistik ve yerel kullanım alanının dışına çıkarak neredeyse bütün Yahudi cemaatlerince benimsenmiştir . 1897’de toplanan Birinci Siyonist Kongre ile altı köşeli yıldız, modern Siyonizm hareketinin sembolü haline gelmiş; nihayet 1948’de kurulan İsrail Devleti’nin bayrağında resmî amblem olarak yerini almıştır . Böylece Davud’un yıldızı, dini anlamının yanı sıra seküler ve siyasi bir boyut da kazanarak günümüzde Yahudiliğin ve Yahudi kimliğinin en yaygın tanınan işareti olmuştur .

İslâm ve Türk Kültüründe Mühr-i Süleyman

Altı köşeli yıldız, İslam dünyasında “Mühr-i Süleyman” (Süleyman’ın mührü) adıyla asırlardır bilinen bir semboldür. Müslüman toplumlarda bu motifin geçmişi çok eskilere dayanır ve kullanım alanı son derece yaygındır. Anadolu Selçuklu, Artuklu ve İlhanlı gibi Türk-İslam devletlerinin mimari eserlerinde, özellikle cami, türbe ve medrese süslemelerinde altı köşeli yıldıza sıkça rastlanır . Selçuklu sanatında iki üçgenin iç içe geçmesiyle oluşan bu yıldız deseni, kubbelerin kilit taşlarından yapıların kapı ve duvar süslemelerine kadar farklı yerlerde kullanılmıştır . Sembolün uğur getirdiğine ve bulunduğu yeri kötü ruhlardan koruduğuna dair inanç nedeniyle, cami ve tekke gibi kutsal mekânların kubbe, tavan ve giriş kapılarında merkezî bir motif olarak Mühr-i Süleyman işlenmiştir .

Türk-İslam geleneğinde Mühr-i Süleyman, tılsımlı bir koruyucu işlevi görmüştür. Osmanlı döneminde altı köşeli yıldız motifi, hamam kubbelerinin havalandırma delikleri, çeşme kitabeleri ve mezar taşları gibi mimarinin pek çok unsurunda “şeytanı uzaklaştırmak” amacıyla kullanılıyordu . Bunun yanı sıra, mutfak eşyalarında (örneğin tas, tabak, tepsi gibi) altıgen yıldız motifine yer verilerek yemeğe zehir karışmasına karşı bir önlem alındığına inanılırdı . Osmanlı askeri kültüründe de bu sembole rastlamak mümkündür: Yeniçeri serpuşlarında veya savaş miğferlerinde güç simgesi olarak kullanılmış; hatta ünlü Türk denizcisi Barbaros Hayreddin Paşa, rüzgâra hükmedebilmek için sancağına Mühr-i Süleyman motifi işlemiştir . Bu inanç, Hz. Süleyman’ın rüzgârı kontrol ettiğine dair efsanelere dayanır ve mühür sembolünü iktidar ve hükümranlık alameti olarak görme geleneğinin parçasıdır . Nitekim İslam kültüründe Hz. Süleyman, Allah’ın emriyle cinlere, rüzgâra ve hayvanlara hükmeden bir peygamberdir; onun mührü de bu devlet kudretinin sembolü sayılmıştır .

Türk devlet geleneğinde altı köşeli yıldızın sembolik kullanımına verilebilecek çarpıcı bir örnek, Anadolu beyliklerinden Karamanoğulları Beyliği’dir. Karamanoğulları’nın bayrağında altı köşeli yıldız motifi bulunmaktaydı . Bu yıldız figürü, Karaman beyliği zamanında elbette Siyonizmin bir alameti değildi; aksine İslamiyet öncesi Türk kültüründen gelen bir motifti ve Müslümanlar arasında da Mühr-i Süleyman olarak adlandırılıyordu [3].

Karaman beyliği dışında da çeşitli Türk-İslam devletlerinin armalarında ve bayraklarında bu sembole rastlanır. Örneğin, Fas (Fes) Sultanlığı uzun yıllar altı köşeli yıldızı devlet bayrağında taşımıştır. 20. yüzyılın başlarına dek Fas bayrağında beş köşeli yıldız (pentagram) yerine altı köşeli Seal of Solomon (Süleyman mührü) bulunmaktaydı; ülkenin Yahudi-Müslüman ortak Semitik mirasını yansıtan bu sembol, 1917’de Fransız sömürge yönetimi tarafından değiştirilerek pentagrama çevrilmiştir . Benzer şekilde 18. yüzyılda Fas Sultanı Mulay Süleyman, bastırdığı bronz sikkelerin üzerine atası Hz. Süleyman’ın ismine izafeten altı köşeli yıldız motifini koydurmuş; böylece parayı bu sembolün sihirli koruyuculuğuna emanet ettiğini göstermiştir . Tüm bu örnekler, altı köşeli yıldızın Yahudiler dışında Müslüman toplumlarda da uzun bir geçmişe sahip olduğunu ve farklı anlam katmanlarıyla kullanıldığını ortaya koymaktadır.

Sonuç ve İslâm Perspektifi

Tarihî bulgular ve kültürel veriler, altı köşeli yıldızın sadece bir “Siyon yıldızı” olmadığını, bilakis insanlık mirasının ortak bir sembolü olduğunu göstermektedir. Yahudilik, bu eski motiflerden birine kendi inanç dünyasında özel anlamlar yükleyerek Davud Yıldızı’nı benimsemiştir; ancak aynı sembol, Müslümanlar tarafından da Hazreti Süleyman’ın mührü olarak saygı görmüş ve mimariden folklora kadar geniş bir yelpazede yer almıştır . Bugün ne yazık ki bazı çevrelerde, özellikle siyasi gerginlikler ve Yahudi karşıtlığı sebebiyle altı köşeli yıldız aşağılayıcı bir ifade olan “Siyon Yıldızı” şeklinde etiketlenmekte ve nefret unsuru haline getirilmektedir. Oysa İslam inancına göre Hz. Davud (David) da, Hz. Süleyman gibi, Allah’ın seçtiği peygamberlerden biridir ve Kur’an’da adı saygıyla anılmaktadır . Müslümanlar, Kur’an’ın öğrettiği şekilde, tüm peygamberlere iman etmek ve hürmet göstermekle yükümlüdür. Dolayısıyla Davud’un yıldızına duyulan kin ve nefret, gerçekte İslâm ahlakı ve inancıyla bağdaşmadığı gibi, tarihsel açıdan da yersizdir.

Elbette herhangi bir toplumun veya devletin politik eylemleri eleştirilebilir; ancak bu eleştiriler, o eylemleri gerçekleştiren kişilere yönelik olmalıdır, bir dinin tüm mensuplarına veya kadim bir sembole yönelik genellemelere dönüşmemelidir. Yahudi tarihinde veya modern İsrail’de tartışmalı görülen olaylar varsa, bunların muhasebesi belli kişi ya da politikalara göre yapılmalıdır; altı köşeli yıldız gibi binlerce yıllık bir sembol bu tür tepkilerin hedefi olmamalıdır. Unutulmamalıdır ki semboller, onlara yüklenen anlamlarla değer kazanır. Altı köşeli yıldızın anlamı da kullanıcıya ve bağlama göre değişmiştir: Bir dönem Hz. Süleyman’ın adalet ve kudret mührü olarak görülmüş, başka bir dönem Yahudi kimliğinin umudu simgelemiştir. Bugün bu sembole duyulan tepki, çoğu zaman tarihsel bilgisizlikten ve önyargılardan kaynaklanmaktadır. Sonuç olarak, altı köşeli yıldızı “Siyon yıldızı” diye tahkir etmek yerine, onu Hz. Davud ve Hz. Süleyman gibi ortak peygamberlerimizin bir nişanesi olarak görmek, bu sembolün medeniyetimizin de bir parçası olduğunu kabul etmek daha doğru olacaktır. Dinimizce de makbul olan tutum, öfkeyi sembollere yöneltmek değil, hangi dinden olursa olsun haksızlık yapan bireylerin fiillerini adaletle eleştirmektir. Kur’an ahlakı, tüm peygamberlere ve kutsal değerlere saygı duymayı emrederken, haksızlıkla mücadelede de adaleti ve ölçülülüğü şart koşar. Altı köşeli yıldız etrafında oluşan yanlış algıları düzeltmek, tarihî hakikati ortaya koymak ve tüm peygamberlere gösterilmesi gereken saygıyı hatırlamak, toplumsal nefret yerine anlayış ve hoşgörü kültürünü güçlendirecektir.

Kaynakça

1. İskender Pala, “Mühr-i Süleyman”, TDV İslâm Ansiklopedisi, c. 31, 2020.
2. Davud Yıldızı (Magen David) maddesi, Vikipedi .
3. Karamanoğulları Beyliği maddesi, Vikipedi .
4. “800 yıllık kapı (Süleyman Mührü)”, NTV Kültür Sanat Haberi, 2 Mayıs 2017 .
5. Anouar Majid, Fabric of Our Identity, Tingis Magazine, 29 Ağustos 2007 .
6. Davud maddesi, Vikipedi – “Kuran’da ve hadislerde Davud… peygamberi olarak kabul edilir” .

Views: 14