Amerikan Hegemonyasının Sonu Geldi

Yeni Dünya Düzeninde Gücün Yeniden Dağılımı

Giriş

Soğuk Savaş’ın bitiminden itibaren “tek kutuplu” bir konfigürasyon içinde ABD; askeri kapasitesi, doların uluslararası rezerv para konumu ve en ileri teknolojilerdeki ağırlığıyla küresel düzenin merkezinde yer aldı. Bugün ise şu soru giderek daha meşru görünüyor: Amerikan hegemonyasının sonu mu, yoksa niteliği değişen bir liderlik mi söz konusu? Bu yazıda, tarihsel örüntülerle bugünün verilerini yan yana koyarak, ekonomik/kurumsal göstergeleri ve Avrasya eksenli jeopolitik kaymayı tartışıyorum. Değerlendirmelerimi, güncel uluslararası veri setleri ve literatürle temellendiriyorum (IMF, 2025; CBO/ABD Hazine; Bruegel/FT; SIGAR).

İmparatorlukların Ortak Kaderi

Tarih bize büyük güçlerin “sınır maliyeti” yükseldiğinde zorlandığını gösteriyor. Paul Kennedy’nin klasik eserinde savunduğu gibi, hegemon gücün dış yükümlülükleri ve güvenlik harcamaları ekonomik kapasitesini aşmaya başladığında sürdürülebilirlik zedelenir (Kennedy, 1987). Bu çerçeve, bugünün ABD’sini okurken sağlam bir analitik başlangıç noktası sunuyor.

Ekonomik Sinyaller: Borç, Faiz Yükü ve Doların Payı

Borç Stoku ve Faiz: 2025’e gelindiğinde ABD’nin borç-faiz dinamikleri dikkat çekici bir eşiğe dayandı. Resmî Hazine verilerine göre yıllık faiz ödemeleri yaklaşık 1,1 trilyon ABD dolarına ulaştı; bu kalem artık çoğu yıl savunma harcamalarının seviyesine yaklaşmakta/üzerine çıkmakta. Bu, sadece bütçe kompozisyonu değil, hegemonik kapasitenin finansmanı bakımından da kritik bir işaret (U.S. Treasury “America’s Finance Guide”; CBO).
Doların Rezerv Para Konumu: “De-dolarizasyon” başlığı abartılmaya müsait olsa da IMF’nin COFER verileri doların payının 2024 sonu–2025 başında %57–58 bandında seyrettiğini gösteriyor. Yani dolar hâlâ açık ara birinci; fakat uzun vadede sınırlı bir erozyon da gözleniyor (IMF COFER; Fed “International Role of the U.S. Dollar”, 2025).
Sonuç: Borç-faiz sarmalıyla, görece yavaşlayan büyüme ve para politikasındaki kısıtların birleşimi, hegemonik rolün maliyet-getiri dengesini ABD aleyhine zorlayabiliyor (IMF WEO 2025).

Kurumsal ve Stratejik Çözülme: Siyasî Kutuplaşma ve “Yorgunluk”

Afganistan’dan Çekilme: 2021’deki kaotik çekilme, planlama/koordinasyon zaaflarının çarpıcı bir vakası olarak literatüre girdi (SIGAR, 2023).
NATO Güvenilirliği Tartışmaları: ABD iç siyasetinde müttefiklerin savunulmasına ilişkin söylem dalgalanmaları ve tartışmalı çıkışlar, Avrupa başkentlerinde ABD taahhüdünün kestirilebilirliğine dair soru işaretleri yarattı (Reuters; CFR blog).
Ukrayna Desteğinde Yorgunluk İşaretleri: ABD kamuoyunda Ukrayna’ya yardım konusunda partizan ayrışma belirgin; “çok fazla destek veriliyor” diyenlerin oranı 2024–2025 arasında anlamlı ölçüde arttı (Pew Research, 2024–2025).

Avrupa ve Orta Doğu’da Güven Krizi

Avrupa’nın Enerji ve Sanayi Sınavı: 2022 sonrası enerji şokları, özellikle Almanya’da sanayide kârlılık/rekabet gücü tartışmalarını derinleştirdi (Bruegel; FT; Reuters/DIHK). Bu tablo, ABD’ye stratejik/ekonomik bağımlılığın siyasî maliyetlerine dair tartışmaları da besliyor.
Orta Doğu’da Özerkleşme Arayışı: Çin arabuluculuğunda Suudi Arabistan–İran normalleşmesi (2023) ve Körfez ülkelerinin SCO/BRICS platformlarıyla angajmanı, ABD merkezli güvenlik mimarisinin alan kaybettiği algısını güçlendirdi. Ancak özellikle BRICS genişlemesi ve yerel para girişimleri heterojen ve kademeli ilerliyor (Çin-KSA-İran üçlü bildiri; Reuters/SCO; Carnegie).

Avrasya’nın Yükselişi: Ticaret Hatları, Finansal Çoğullaşma ve Rusya’nın Direnci

Yeni İpek Yolu ve Koridorlar: Çin-Avrupa yüklerinin demiryoluyla 12–20 gün bandında ulaştırılabilmesi, denizyoluna göre büyük hız avantajı sağlıyor. Maliyet, genel olarak denize kıyasla daha yüksek kalsa da Kızıldeniz/Süveyş gibi darboğaz dönemlerinde raylı taşımacılık rekabetçi hale gelebiliyor (UNCTAD; FT). Orta hat (Trans-Hazar/Orta Koridor) ve Baku–Tiflis–Kars (BTK) kapasite artış planları, Türkiye’yi Çin-Avrupa lojistiğinde kilit konuma çıkarabilir (T.C. Dışişleri; TITR raporları).
Rusya’nın Ekonomik Uyumu: Kapsamlı yaptırımlara rağmen Rusya, Çin’le ticaret ve ulusal para cinsinden ödemeler üzerinden ciddi bir yeniden yönelim gerçekleştirdi; ruble-yuan kullanımının ticarette %90’ların çok üzerine çıktığı beyanları mevcut (Interfax; ORF). IMF verileri de 2023–2024’te beklenenden yüksek büyümeyi kayda geçirdi; ileri dönemde kalıcı kapasite sorunları saklı kalsa da kısa-orta vadede çöküş senaryoları doğrulanmadı (IMF WEO 2025; ORF/USCC).
Çok Kutuplu Finans: BRICS içinde yerel para kullanımını ve NDB’nin yerel para kredilerini artırma arayışları sürüyor; fakat bu, doların yerini hızla alacak bir “tek alternatif” değil, kademeli çeşitlenme dinamiği (Carnegie; NDB açıklamaları).

Türkiye İçin Ne Anlama Geliyor?

Jeopolitik ve jeoekonomik yeniden dağılım Türkiye’yi merkezî bir köprü hâline getiriyor:

Lojistik/Orta Koridor: BTK hattının 2030’lar için planlanan 17 milyon ton seviyesine genişletilmesi ve Trans-Hazar bağlantılarının güçlendirilmesi, Türkiye’yi Çin–Avrupa tedarik zincirinin kilit halkası yapabilir (T.C. Dışişleri; TITR ve bölgesel altyapı güncellemeleri).
Enerji Düğümü: TANAP/TürkAkım/olası gaz ticaret merkezi vizyonu, Türkiye’ye bölgesel enerji fiyatlamasında rol alma imkânı sunuyor; ama düzenleyici-piyasa mimarisi ile jeopolitik risk yönetimi belirleyici olacak (Carnegie; Chatham House/AA haberleştirmesi).
Stratejik Özerklik: Literatür, Türkiye’nin Batı ittifaklarını tümden terk etmeksizin çok yönlü dengelemearayışını “stratejik özerklik” kavramıyla tartışıyor. Bu yaklaşım, hem riskleri dağıtma hem de pazarlık kapasitesini artırma potansiyeli taşıyor (Aydın-Düzgit, 2025; Carnegie).

Stratejik çıkarımım: ABD’nin “hegemonyadan liderliğe” evrilen rolü ve Avrasya’nın bağlanırlık odaklı yükselişi, Türkiye’ye seçenek kümesini genişleten bir jeopolitik alan açıyor. Ne var ki bu alan, ancak kurumsal öngörülebilirlik, hukuk devleti, makro-finansal istikrar ve çok taraflı anlaşmaların disiplinli yürütümüyle değerlendirilebilir.

Sonuç

Roma bir yılda çökmedi; benzer şekilde Amerikan hegemonyasının da bir gecede bitmesi beklenmemeli. Ancak borç-faiz sarmalının sıkılaştırdığı mali alan, kurumsal/stratejik tutarsızlıklar ve müttefiklerde güven aşınması, Avrasya’nın altyapı-finans eksenli çoğulcu yükselişi, tek merkezli bir düzenin giderek zayıf olasılık haline geldiğini düşündürüyor. Önümüzdeki yeni düzen çok kutuplu olacak; Türkiye’nin tercihi ise edilgen uyum değil, ölçülü risk yönetimiyle aktif oyunculuk olmalı.

Kaynakça (APA)

Aydın-Düzgit, S. (2025). Strategic autonomy in Turkish foreign policy in an age of multipolarity: Lineages and contradictions of an idea. European Politics and Society.
Bruegel. (2024–2025). Europe’s industry, energy and competitiveness çalışmalarına bakınız.
Carnegie Endowment. (2024–2025). China and Russia in the Gulf; Strategic autonomy… Türkiye–AB ilişkileri; BRICS expansion and the future of world order.
Congressional Budget Office (CBO). (2024–2025). The Budget and Economic Outlook; net faiz/defans karşılaştırmaları.
European Council on Foreign Relations (ECFR). (2024). Wars and elections… kamuoyu bulguları.
Financial Times. (2024). Asya-Avrupa demiryolu trafiği ve Kızıldeniz etkisi haberleri.
International Monetary Fund (IMF). (2025). World Economic Outlook: A Critical Juncture amid Policy Shifts; veri eki ve WEO veritabanı.
IMF/COFER. (2025). Currency Composition of Official Foreign Exchange Reserves (Q4 2024–Q1 2025).
Interfax. (2024). Rusya-Çin ticari mutabakatlarda ruble-yuan payı açıklamaları.
Kennedy, P. (1987). The Rise and Fall of the Great Powers. New York: Random House.
SIGAR. (2023). What We Need to Learn: Lessons from Twenty Years of Afghanistan Reconstruction.
T.C. Dışişleri Bakanlığı. (2017–2025). Türkiye’nin Çok Taraflı Ulaştırma Politikası; BTK ve Orta Koridor kapasite hedefleri.
TITR (Trans-Caspian International Transport Route). (2025). Orta Koridor ve BTK kapasite modernizasyonu bültenleri.
U.S. Treasury. (2025). America’s Finance Guide – Interest on the Debt.
UNCTAD. (2024). Review of Maritime Transport 2024; Asya-Avrupa navlun ve darboğaz analizleri.
Pew Research Center. (2024–2025). ABD kamuoyunda Ukrayna desteği eğilimleri.
Reuters/CFR. (2024–2025). NATO taahhütlerine ilişkin siyasal söylem ve Avrupa’daki yansımalar.

Not: BRICS genişlemesi ve Suudi Arabistan’ın statüsüne ilişkin haber akışı 2024–2025 döneminde çelişkili beyanlar içermiştir; bu nedenle yukarıda “kademeli/heterojen” nitelendirmesi tercih edilmiştir (Reuters; Carnegie).