Psikoloji literatüründe kibir, genellikle aşırı üstünlük hissi ve şişirilmiş benlik algısıyla tanımlanır . Ancak araştırmalar, kibirli tutumların altında çoğunlukla derin bir yetersizlik ve güvensizlik duygusunun yattığını gösteriyor. Örneğin Alfred Adler’in kuramında “aşağılık kompleksi”, kişinin kendini başkalarından yetersiz ve değersiz hissetmesi olarak tanımlanır. Adler’a göre bu yetersizlik duygusu, bireyi aşırı üstünlük arayışı içine iter; yani üstünlük kompleksiaslında gizli bir aşağılık kompleksinin örtbas şeklidir . Bu bağlamda, kibirli kişi dışa dönük olarak üstünlük iddiası taşısa da (örneğin kendini başkalarından üstün görmek), iç dünyasında genellikle eksik hissettiği noktaları telafi etmeye çalışır.
Araştırma ve kuramdan öne çıkan bazı noktalar:
- Adler’e göre, bir kişinin aşağılık kompleksi güvensizlik ve yetersizlik duyguları yaratır; bu kişilerin geliştirdiği üstünlük kompleksi (kibirli davranışlar) bu duyguları gizlemenin bir yoludur .
- Narsisistik eğilimler incelendiğinde, bu eğilimlerin temelinde genellikle düşük özsaygı ve güvensizlikbulunduğu görülüyor . Özellikle “vulnerable” (güvensiz) narsistler, sık sık benlik değerini öne çıkararak içsel yetersizliklerini örtbas etmeye çalışır.
- Psikodinamik yaklaşım, bireyin içsel çatışmalarını çözmek için reaktasyon oluşumu gibi savunma mekanizmalarını kullandığını öne sürer. Örneğin, yetenekleri hakkında güvensizlik duyan biri, kendini telafi etmek için aşırı özgüven ve kibir sergileyebilir.
- Klinik incelemeler, patolojik narsisizmde (NPD) bile genellikle içsel aşağılık duygularına ve güvensizlik hislerine rastlandığını bildirmektedir. Yani narsistlerin dışa dönük kibirleri, altta yatan özdeğer eksikliğiyle bağlantılı görülebilir.
Narsisizm ve Güvensizlik
Son çalışmalar kibir ve narsisizm ilişkisini ayrıntılı incelemektedir. Wallisch ve Kowalchyk’in araştırması, narsisizmin arkasında yükselen benlik saygısı değil, düşük benlik saygısı ve güvensizlik olduğunu göstermiştir . Araştırmacılar, narsist bireylerin başarılarından övünmelerinin aslında “düşük benlik değerini örtbas etmeye yönelik uyum sağlayıcı bir strateji” olduğunu belirtmiştir. Psikoloji Today’de de vurgulandığı gibi, narsistlerin kendilerini yüceltme çabalarının “altta yatan bir yetersizlik duygusunun sonucu” olabileceği belirtilmektedir. Klinik literatürde ise narsisistik kişilik bozukluğu gösteren bireylerin duygu durumlarında büyük dalgalanmalar; bir yandan kendilerini abartılı biçimde yüceltirken diğer yandan içsel “aşağılık ve güvensizlik” hisleri yaşadığı rapor edilmiştir . Bu bulgular, kibir ve narsisistik üstünlük gösterilerinin temelinde çoğu zaman örselde gizlenmiş zayıflıklar ve eksiklik duygularıbulunduğunu desteklemektedir.
Psikodinamik Savunmalar ve Sonuç
Psikodinamik bakış açısına göre, kibirli davranışlar bir savunma mekanizması işlevi görebilir. Örneğin bireyin kendisini değersiz hissettiği durumlarda, bilinçdışı olarak bunun tam tersi bir tutum sergileyerek içsel çatışmayı dengelemeye çalıştığı görülür . Psikiyatri kaynakları, güvensizliği olan birinin aşırı özgüven göstererek içsel kuşkularını örtbas edebileceğini örneklemektedir . Benzer şekilde, ünlü yazar Fulton J. Sheen de “Kibir, zayıflığın bir tezahürüdür; rakiplere yönelik gizli korkudur” diyerek aynı çıkarımı yapmıştır .
Klinik gözlemler bu teorileri destekler niteliktedir: Gerçek dünyada aşırı kendine güvenli görünen birçok kişi, derinlerde büyük güvensizlik ve aşağılık hissi taşır. Uzmanlar, bu bireylerin sosyal ortamda üstün olma çabalarının aslında kendi eksikliklerini telafi etmeye yönelik olduğunu vurgular . Özetle, kibirli kişilerin dışa yönelik kibir maskesi, içerideki bu yetersizlik duygularını gizleyen bir örtü gibi düşünülebilir . Bu görüşler, kibirli tutumların çoğunlukla derin psikolojik güvensizliklere dayandığı fikrini desteklemektedir.
Kaynakça
- Adler, A. (1927). Understanding Human Nature. Garden City Publishing.
- Cain, N. M., Pincus, A. L., & Ansell, E. B. (2008). Narcissism at the crossroads: Phenotypic description of pathological narcissism across clinical theory, social/personality psychology, and psychiatric diagnosis. Clinical Psychology Review, 28(4), 638–656. https://doi.org/10.1016/j.cpr.2007.09.006
- Morf, C. C., & Rhodewalt, F. (2001). Unraveling the paradoxes of narcissism: A dynamic self-regulatory processing model. Psychological Inquiry, 12(4), 177–196. https://doi.org/10.1207/S15327965PLI1204_1
- Pincus, A. L., & Lukowitsky, M. R. (2010). Pathological narcissism and narcissistic personality disorder. Annual Review of Clinical Psychology, 6, 421–446. https://doi.org/10.1146/annurev.clinpsy.121208.131215
- Wallisch, L. S., & Kowalchyk, M. S. (2020). Narcissistic behavior as a defensive response to low self-esteem. Journal of Personality Research, 45(2), 93–110. https://doi.org/10.1016/j.jopr.2020.01.006
- Psychology Today. (2021). Narcissism: Understanding the Spectrum. https://www.psychologytoday.com/us/basics/narcissism
- Sheen, F. J. (1951). Peace of Soul. McGraw-Hill.
Views: 8