Şarlatan

Şarlatan Kelimesinin Etimolojisi ve Anlamı

“Şarlatan” kelimesi, Türkçeye Fransızca charlatan sözcüğünden geçmiştir. Fransızca “charlatan” ise köken olarak İtalyanca ciarlatano kelimesinden türemiştir. İtalyanca “ciarlare” fiili “çok konuşmak, gevezelik etmek” anlamına gelir; bu fiilden türeyen “ciarlatano” kelimesi, “çok konuşarak kandıran kimse” anlamında kullanılmıştır (Harper, Online Etymology Dictionary, 2024).

İtalyan halk dilinde “ciarlatano” terimi, özellikle pazarlarda yüksek sesle bağırarak sahte ilaç satan kişiler için kullanılmıştır. Bu kişiler genellikle “tedavi” vaadiyle halkı kandıran, sahte ilaç veya merhem satan seyyar satıcılardı. Zamanla kelime, yalnızca tıp alanında değil, herhangi bir konuda bilgi sahibiymiş gibi davranarak insanları aldatan kimseler için de genel bir sıfat haline gelmiştir.

Türkçedeki “şarlatan” da aynı anlam genişlemesini taşır ve bilgi, yetenek veya unvan sahibiymiş gibi davranan, kandırıcı nitelikte davranış sergileyen kimseleri tanımlamak için kullanılır.

TDK Tanımı

Türk Dil Kurumu’na (TDK, Güncel Türkçe Sözlük) göre “şarlatan” kelimesinin iki temel anlamı bulunmaktadır:

1. Çok konuşarak karşısındakinin kafasını karıştıran, geveze, lafazan.
2. Bilir geçinen, kendi bilgi ve niteliklerini veya mallarını överek karşısındakini kandıran kimse, dolandırıcı.

Bu anlamlardan ikinci olanı, kelimenin modern kullanımında daha yaygındır. Özellikle medya, siyaset, sağlık, ve din gibi alanlarda sahte uzmanlık veya otorite iddiasında bulunan kişileri nitelemek için “şarlatan” kelimesi sıklıkla kullanılmaktadır.

Hukuki Bağlamda Şarlatanlık

“Şarlatanlık” terimi, bazı hukuk sistemlerinde özellikle tıp, diş hekimliği, veterinerlik veya eczacılık gibi lisanslı meslekleri izinsiz icra eden kişiler için kullanılmaktadır. Bu tür kişiler, halkı yanlış yönlendirdikleri ve maddi zarara yol açtıkları gerekçesiyle çeşitli yasal yaptırımlara tabi tutulur.

Türkiye’de doğrudan “şarlatanlık” adıyla bir suç tanımı bulunmamakla birlikte, 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’nun (TCK) dolandırıcılık ve halkı yanıltma hükümleri kapsamında değerlendirilen davranış biçimleri, “şarlatanlık” fiilini kapsar niteliktedir.

Yakın Anlamlı Sözcükler

“Şarlatan” kelimesiyle yakın veya eş anlamda kullanılabilecek Türkçe kelimeler şunlardır:
Düzenbaz, yalancı, palavracı, hilekar, üçkağıtçı, dalavereci, sahtekâr.

Bu kelimelerin tümü, farklı derecelerde “aldatma” ve “güven suistimali” anlam alanına girer.

Kültürel ve Güncel Kullanım

Günümüzde “şarlatan” kelimesi sadece bireyleri tanımlamak için değil, aynı zamanda sahte umut, bilgi veya mucize vaat eden kişi ve kurumları da nitelemek için kullanılır. Örneğin; “astrologlar”, “sözde burç haritası düzenleyenler”, “mucize diyetler”, “enerji terapileri”, “melek iletişimi”, “aile dizimi terapisi yapanlar”, “cennet garantili seccade satanlar” gibi bilimsel temeli olmayan yöntemleri tanıtan kişiler, halk arasında genellikle “şarlatan” olarak nitelendirilir.

Sonuç

“Şarlatan” kelimesi tarihsel olarak İtalyan pazarlarında sahte ilaç satan seyyar satıcılardan türemiş, Fransızca üzerinden Türkçeye geçmiş bir sözcüktür. Zamanla anlamı genişleyerek, herhangi bir konuda bilgi sahibiymiş gibi davranarak karşısındakini kandıran kişileri ifade eder hale gelmiştir.
Bu kelime, yalnızca bireysel bir niteleme değil, sahte bilginin ve bilinçli aldatmanın toplumsal bir eleştirisidir.

Kaynakça

• Harper, D. (2024). Charlatan. Online Etymology Dictionary. https://www.etymonline.com/word/charlatan
• Türk Dil Kurumu (TDK). (2024). Güncel Türkçe Sözlük.
• Oxford English Dictionary. (2023). Charlatan – definition and origin. Oxford University Press.
• Türk Ceza Kanunu (TCK), 5237 Sayılı Kanun, m.157-158.

Views: 2