“İstersen Yapabilirsin”: Sınırsız Güç Miti ve Gerçek Hayatın Sınırları
🔍 Giriş
Motivasyon literatüründe en sık rastladığım söylemlerden biri: “İstersen yapabilirsin.” Bu cümle, ilk bakışta özgürleştirici ve ilham verici görünüyor. Ancak ben bu söylemin derinlemesine analiz edildiğinde, bireyin hem psikolojik sağlığına zarar verdiğini hem de toplumda adaletsizlikleri göz ardı eden bir zihinsel çerçeve sunduğunu düşünüyorum.
Bu yazıda, “istersen yapabilirsin” klişesinin ardındaki bireyci mitleri, sosyoekonomik gerçeklerden kopuk bakış açılarını ve bu ifadenin insanlar üzerinde nasıl baskı kurduğunu kendi deneyimlerim ve bilimsel bulgular eşliğinde inceleyeceğim.
🎭 Sınırsız Potansiyel Yanılsaması
“İstersen yapabilirsin” ifadesi, bireyin yeterince isterse, her şeyi başarabileceği varsayımına dayanır. Ancak bu ifade birçok önemli değişkeni yok sayar:
- Doğuştan gelen fiziksel ve zihinsel farklılıklar
- Toplumsal koşullar ve sınıfsal engeller
- Eğitim ve fırsat eşitsizliği
- Sağlık sorunları
- Kültürel ve yapısal sınırlılıklar
Ben bu klişeyi dinlediğimde şu soruyu sormayı alışkanlık hâline getirdim: “Gerçekten herkes, sadece isterek bir şeyi yapabilir mi?” Gerçek hayatın verileri bu söylemi büyük ölçüde yalanlıyor.
📚 Bilim Ne Diyor?
Sosyal psikoloji ve gelişim psikolojisi alanlarında yapılan araştırmalar, başarıyı etkileyen faktörlerin karmaşık bir sistem oluşturduğunu gösteriyor. Örneğin:
- Carol Dweck’in “Gelişimsel Zihin Yapısı” (Growth Mindset) yaklaşımı, çabanın önemli olduğunu vurgulasa da; kişinin çevresel desteğe, rehberliğe ve fırsatlara ihtiyaç duyduğunu da açıkça belirtir.
- Angela Duckworth’un “Grit” (Azim ve Tutku) kavramı, uzun vadeli hedeflere ulaşmada azmin rolünü ön plana çıkarır, ancak her bireyin azim gösterebileceği koşullara sahip olmadığı gerçeğini göz ardı etmez.
Yani, yalnızca istemekle bir şeyin yapılabilir olması, bilimsel olarak savunulabilir bir düşünce değildir. Ben de çalışmalarımda bireylere bu denli yük bindiren ve başarısızlıklarını “yeterince istememekle” açıklayan bu yaklaşımın son derece zarar verici olduğunu gördüm.
⚖️ Başarı Bireyin Değil, Sistemin de Sorumluluğundadır
“İstersen yapabilirsin” anlayışı, başarısızlığı yalnızca bireysel sorumluluğa bağladığı için toplumsal eşitsizlikleri göz ardı eder. Bu da neoliberal bireycilik anlayışının bir uzantısıdır.
- İmkânlara sahip olmayan biri başarılı olamayınca, suç onun istememesi olarak sunulur.
- Oysa sistemik engeller, kaynak eksikliği, eğitimde eşitsizlik gibi faktörler görmezden gelinir.
Benim gözlemim şu: Bu söylem bireyi değil, sistemi aklar. Oysa tam tersi olması gerekir. Başarının önündeki engelleri yalnızca içsel bir zayıflık gibi görmek, toplumsal duyarlılığı ortadan kaldırır.
🧠 Psikolojik Etkiler: Sessiz Suçluluk
Bu klişe özellikle gençlerde ve ergenlerde yüksek beklenti, suçluluk ve değersizlik duygularını tetikler. Şöyle düşünün:
- Bir hedef konur.
- Hedefe ulaşılamaz.
- “Demek ki yeterince istememişim” düşüncesi gelişir.
- Bu düşünce kronik özgüvensizlik yaratır.
Oysa kişi o hedef için çok şey yapmış olabilir; sadece ortamı, zamanı ya da desteği yetersizdir. Ben danışanlarımla yaptığım birçok çalışmada bu içsel suçlamanın bireyleri ne kadar derinden etkilediğine tanıklık ettim.
✅ Alternatif Bir Yaklaşım: Gerçekçi Hedef, Gerçekçi Süreç
Benim benimsediğim alternatif yaklaşım şöyle:
- “Her şeyi yapamazsın, ama bazı şeyleri çok iyi yapabilirsin.”
- “İstemek yetmez, çalışmak, sabretmek, öğrenmek ve destek almak gerekir.”
- “Bazı sınırları kabul etmek, ilerlemenin anahtarıdır.”
Bu yaklaşım, bireyi aşağı çekmez; aksine onu daha sağlam bir zemine oturtur. Kişisel gelişim, büyülü cümlelerle değil, sağduyu, emek ve çevresel farkındalıkla inşa edilir.
📌 Sonuç
“İstersen yapabilirsin” ifadesi, niyetin gücünü yüceltirken, gerçek hayatın dinamiklerini ihmal eden, bireyi yalnızlaştıran ve hatalı bir başarı tanımı dayatan bir kültürel aldatmacadır.
Ben bu tür söylemleri sorgulamanın, kişisel gelişimi daha sağlıklı, adil ve sürdürülebilir bir düzleme taşıyacağına inanıyorum. Başarmak için istemek önemlidir, evet. Ama sadece istemek yetmez. Bilinçli çaba, destek sistemi ve doğru stratejiler olmadan, ne yazık ki nice iyi niyet havada kalır.
Views: 2