Tembellik, Manipülasyon ve Yüzeysel İlişkilerin Psikolojik İncelenmesi

Hipotetik Vaka Analizi: Tembellik, Manipülasyon ve Yüzeysel İlişkilerin Psikolojik İncelenmesi

1. Vaka Özeti

Vakaya konu birey 35 yaşında, üniversite mezunu ve pazarlamacı olarak çalışan bir kadındır. İşinde iletişim becerilerinin normal düzeyde olması nedeniyle başarısız değildir. Ancak kişisel yaşam tarzı disiplin eksikliği göstermektedir. Gece geç yatıp sabah geç kalktığı için öğleden sonra işe gitmeyi tercih etmektedir. Çalışkanlık ve hırs yerine keyfine düşkünlük ön plandadır.

Çocukluğunu maddi açıdan rahat bir ortamda geçirmiş, kendi arabası ve ailesinin yazlığı gibi imkanlarla büyümüştür. Tahsilinin bir bölümünü yurtdışında tamamlamıştır. Annesi tarafından sürekli eleştirilmiş, küçümsenmiş ve başarısız olarak etiketlenmiştir. Bu durum onun özsaygısını zedelemiş, aşağılanmaya alışkın bir kişilik geliştirmesine yol açmıştır.

Sosyal ilişkilerinde dedikodu ve küçümseme eğilimi belirgindir. İnsanlarla alay etmeyi ve onları gerizekalı gibi göstermeyi sevmektedir. Erkeklerle ilişkilerinde ise çelişkili bir yapı vardır: Flörtöz, cinsel imalar yapan bir iletişim tarzı benimsemekte, ancak karşı taraf ciddiyet gösterdiğinde geri çekilmektedir. Bu, yetişkin düzeyde bir romantik ilişki kuramama eğilimini ortaya koymaktadır.

Kadınlarla yakın ilişkilerinde de otoriteye ihtiyaç duymaktadır. Yönetilmeye ve yönlendirilmesine alışık olması, çocuklukta annesinden aldığı baskıcı davranışların tekrarı niteliğindedir. Ayrıca, ilişkilerde eşitlik yerine tek taraflı alan taraf olmayı istemekte, karşı tarafın tüm sorumluluğu üstlenmesini beklemektedir.

Astrolojiye yoğun bir inanç beslemekte, bunu bilimsel temelden ziyade kişisel bir dayanak olarak savunmaktadır. Genel kültür seviyesi zayıf, ilgi alanları sınırlıdır. Sosyal yaşamı daha çok dedikodu, alay ve manipülasyon üzerine kuruludur.

2. Psikolojik Analiz Raporu

DSM-5 kriterleri çerçevesinde Night Walker’ın davranış örüntüleri birkaç kişilik bozukluğu ile ilişkili görünmektedir:

1. Bağımlı Kişilik Özellikleri
   • Otorite figürlerine yönelme ihtiyacı (kadın arkadaş, erkek partner).
   • Kendi kararlarını almakta zorlanma.
2. Histriyonik Kişilik Özellikleri
   • Flörtöz, cinsel imalı konuşmalar.
   • İlgi odağı olma isteği.
   • Yüzeysellik ve dramatize etme eğilimi.
3. Narsisistik Kişilik Eğilimleri
   • Sürekli haklı olduğunu düşünmesi.
   • Başkalarını küçümseme ve eleştirme.
   • Empati eksikliği.
4. Savunma Mekanizmaları
   • Yansıtma: Başkalarını küçümseyerek kendi yetersizliklerini gizleme.
   • Tepki Oluşturma: Aşağılanma geçmişine rağmen güçlü, kontrolcü görünmeye çalışma.
   • İnkar: İlişkilerindeki tutarsızlığı görmezden gelme.

DSM-5 Çerçevesinde Gerekçeli Psikolojik Analiz

Analize Kısa Çerçeve

Bu bölümde, vakada aktardığın somut davranışlar ile DSM-5’te tanımlı kişilik örüntülerini tek tek eşleştiriyorum. Her başlıkta önce Vaka Gözlemi, ardından bunun DSM-5/Literatür Gerekçesini veriyorum.

2.1) Bağımlı Kişilik Özellikleri (DSM-5 301.6)

2.1.1. “Yönetilmeye/Emir Almaya İhtiyaç”

• Vaka Gözlemi: “Yönetilmeye, ona emir verilmesine, hatta aşağılanmasına ihtiyaç duyuyor”; maço erkek partner ve buyurgan bir yakın kadın arkadaş seçimi.
• Gerekçe: DSM-5’te bağımlı örüntü; karar ve sorumluluğu başkalarına devretme, yönlendirilmeye aşırı ihtiyaç ve ayrılmaktan kaçınma ile tanımlanır. Aşağılayıcı/denetleyici ilişkilere tutunma, öz-yeterlik algısının düşüklüğünde sık görülür. (APA, 2022; Bornstein, 2012)

2.1.2. “Kendi Kararlarını Vermekte Zorlanma / İlişki Sorunlarında Başkasına Yaslanma”

• Vaka Gözlemi: İlişkileri “ortaokul/lise düzeyi” gibi; sorumluluğu hep karşı taraftan bekliyor; “hediye alan, sürekli arayan, yükü taşıyan taraf erkek olmalı” şeması.
• Gerekçe: Kararlarda aşırı onay arama ve sorumluluğu devretme, bağımlı örüntünün çekirdeğidir. (APA, 2022)

2.1.3. “Aşağılayıcı İlişkileri Normalleştirme”

• Vaka Gözlemi: Destekleyici/sağlıklı kişilere mesafe, sert/eleştirel kişilere yakınlaşma.
• Gerekçe: Çocuklukta değersizleştirme içselleştirildiğinde, yetişkinlikte “tanıdık olan acı” güvenli hissedebilir; şema düzeyinde “değersizlik/istismar toleransı” gelişir. (Young, Klosko & Weishaar, 2003)

2.2) Histriyonik Kişilik Özellikleri (DSM-5 301.50)

2.2.1. “Cinsel İmalı, Dikkat Çekici Davranış”

• Vaka Gözlemi: Erkeklerle konuşurken bacaklara dokunma, yüksek cinsel imalı şakalar; sınırları “yok” iması; fakat iş ciddileşince aniden kaçma.
• Gerekçe: Histriyonik yapıda uygunsuz cinsel açıdan baştan çıkarıcı davranış, ilgi odağı olma ihtiyacı ve yüzeysel duygulanım sık görülür. (APA, 2022; Millon & Grossman, 2007)

2.2.2. “İlişkileri Olduğundan Daha Yakın Gibi Sunma / Dramatisasyon”

• Vaka Gözlemi: “Eski erkek arkadaşı hâlâ peşimde” söylemi; üçüncü kişilerin yanında gösterişli anlatım.
• Gerekçe: Histriyonik örüntüde ilişkileri olduğundan daha yakın değerlendirme ve dramatizasyon tipiktir. (APA, 2022)

2.3) Narsisistik Kişilik Özellikleri (DSM-5 301.81)

2.3.1. “Sürekli Haklılık ve Üstünlük Algısı”

• Vaka Gözlemi: Patronu ve çevresini “ezik, yetersiz” diye küçümseme; dedikoduyla değersizleştirme; evrenin kendi etrafında döndüğü inancı.
• Gerekçe: Grandiyöz öz-değerleme, üstünlük ve hak görme (entitlement), interpersonel sömürü NKB’nin çekirdeğidir. (APA, 2022; Ronningstam, 2005; Cain, Pincus & Ansell, 2008)

2.3.2. “Empati Eksikliği ve Karşılıklılık Bozukluğu”

• Vaka Gözlemi: İlişkide “alan taraf” olmayı hak olarak görme; karşılıklılık ve sorumluluk üstlenmeme.
• Gerekçe: Başkalarının ihtiyaç ve duygularına duyarsızlık, karşılıklılıkta bozulma NKB’de beklenir. (APA, 2022)

2.3.3. “Kırılgan Özsaygıyı Örten Grandiyözite (Vulnerable Narsisizm)”

• Vaka Gözlemi: Onay ve hayranlık arar; ama yakınlık ciddileşince hızla geri çekilir (eleştiri/ret tehdidi).
• Gerekçe: “Kırılgan narsisizm”de dışta kibir-büyüklük, içte eleştiriye aşırı duyarlılık ve kaçınma görülebilir. (Pincus & Lukowitsky, 2010; Kernberg, 2016)

2.4) Yakınlıktan Kaçınma ve Bağlanma Örüntüsü

2.4.1. “Flört Başlatıp Yakınlık Artınca Kaçma”

• Vaka Gözlemi: Sözlü/cinsel flört yoğun; karşı taraf adım attığında içeri çekilmeyip kaçış.
• Gerekçe: Bu döngü, yakınlık kaygısı (intimacy anxiety) ve “reddedilme/ele geçirilme” korkularıyla uyumludur; kaçıngan ve/veya korkulu bağlanma örüntülerinde sık gözlenir. (Mikulincer & Shaver, 2016)

2.4.2. “Eşitlikten Kaçınma / Tek Yönlü Alma”

• Vaka Gözlemi: İlişkinin duygusal yükünü partnerin taşımasını bekleme.
• Gerekçe: Kaçıngan bağlanmada otonomi-ilişki ikilemi; narsisistik özellikte ise hak görme birliktedir. (APA, 2022; Campbell & Foster, 2007)

2.5) Savunma Mekanizmaları (Psikodinamik Değerlendirme)

• İnkâr: Flört-kaçınma tutarsızlığını görmezden gelme; ilişkilerin sorunlu yanlarını küçümseme. (Vaillant, 1994)
• Yansıtma: “Ezik/aptal” atıflarıyla değersizlik duygusunu dışarı yansıtma. (Kernberg, 2016)
• Tepki Oluşturma: İçeride aşağılanmış/eleştirilmiş benliği, dışarıda kibir ve kural koyuculukla maskeleme.
• İdealleştirme–Değer Yitirme: Yeni figürleri hızla parlatıp yine hızla gözden çıkarma (ipucu: ilişkileri çabuk “düşürme”).
• Rasyonalizasyon: Astroloji/“ben böyleyim” gibi söylemlerle davranışsal sorumluluktan kaçışı gerekçelendirme.

2.6) Dürtüsellik, Haz Odaklılık ve Sorumluluk Kaçınma

• Vaka Gözlemi: Gece geç yatma, işe öğleden sonra gitme; kariyer yükselişinden çok konforu seçme.
• Gerekçe: Bu tablo, klinik bir bozukluktan ziyade düşük vicdanlılık (low conscientiousness) ve haz geciktirememe mizacıyla da açıklanabilir. Beş Faktör Modeli’nde düşük planlılık/öz-disiplin mesleki işlevselliği düşürür. (McCrae & Costa, 2008)

2.7) Bilişsel Tarz ve İnançlar

• Astrolojiye Aşırı Bağlılık: Patolojik değildir; ancak dışsallaştırılmış kontrol odağı ve doğrulama yanlılığı ile birleştiğinde, benlikte sorumluluk üstlenmeyi zayıflatabilir. (Lindeman & Aarnio, 2007)
• Düşmanca Yükleme Eğilimi: Patronu/çevreyi sürekli “aşağı” konumda görme, sosyal bilişte düşmanca atıf yanlılığı ile uyumlu olabilir. (Beck & Freeman, 1990)

2.8) Ayırıcı Değerlendirme (Kısıtlı Veriye Dayalı)

• Antisosyal Kişilik: Yalan ve manipülasyon bildirimleri var; ancak yaygın yasa ihlali, fiziksel saldırganlık, pişmanlık yokluğuna dair veri sınırlı. Bu nedenle “antisosyal özellikler” hipotez olarak düşük olasılıklı görünür. (APA, 2022)
• Kaçıngan Kişilik Bozukluğu: Genel sosyal çekilme yok; daha çok yakınlık arttığında kaçınma söz konusu. Tam tanı için yaygın ketlenme kanıtı gereklidir.
• Bağımlı + Narsisistik Karma Örüntü: Denetleyici figür seçimi (bağımlı) ile hak görme/empati eksikliği(narsisistik) birlikte seyredebilir; klinikte karma kişilik özellikleri yaygındır. (Widiger & Trull, 2007)

2.9) İşlevsellik ve Risk–Koruyucu Etkenler

• Mesleki: Zekâ ve iletişim becerisi → temel işlevsellik korunuyor; ancak düşük öz-disiplin nedeniyle performans tavanı sınırlı.
• Kişilerarası: Dedikodu, değersizleştirme ve karşılıklılık eksikliği → güven erozyonu, kısa süreli ve yüzeysel ilişkiler.
• Koruyucu: Sosyal yeterlik, istihdam, maddi olanaklar.
• Risk: Eleştiriye aşırı duyarlılık ve intikam ilişkileri; sorumluluk kaçınma; duygusal düzenleme zayıflığı.

2.10) Ölçme–Değerlendirme Önerilerim (Klinik Çalışma İçin)

• SCID-5-PD (kişilik bozuklukları için yapılandırılmış görüşme)
• PID-5 (DSM-5 alternatif model kişilik özellikleri)
• PNI – Pathological Narcissism Inventory (grandiyöz + kırılgan narsisizm)
• ECR-R (bağlanma: kaygı/kaçınma boyutları)
  Bu araçlar, hipotezleri nesnelleştirerek geçerliği artırır. (APA, 2022; Krueger et al., 2012)

Sonuç (Kısa)

Vaka materyaline dayanarak birincil hipotez: Narsisistik kişilik özellikleri (grandiyözlük, empati eksikliği, hak görme) + bağımlı özellikler (yönlendirilme ihtiyacı, sorumluluk devri) + yakınlık arttığında kaçınma. Bu üçlü, flört başlatıp derinleşmeden kaçma; ilişkilerde tek yönlü “alma”; dedikodu ve değersizleştirme; çalışma yaşamında konforu seçme gibi somut davranışlarla tutarlıdır.

3. Klinik Tablo Özeti (DSM-5 Diliyle)

• Kişilik Örüntüsü:
  • İlgi odağı olma ve manipülatif davranışlar.
  • Yüzeysel sosyal ilişkiler.
  • Empati eksikliği ve küçümseyici tavırlar.
  • Yetişkin ilişki kurmada yetersizlik.
  • Bağımlı yönelimler ve dışsal kontrol arayışı.

Olası tanı: Histriyonik Kişilik Bozukluğu (301.50) ile Bağımlı Kişilik Özellikleri (301.6).
Eşlik eden narsisistik eğilimler gözlenmektedir.

4. Akış Diyagramı

Çocuklukta Aşağılanma →
Otorite İhtiyacı →
Tembellik ve Keyif Odaklılık →
Flörtöz Ama Yüzeysel İlişkiler →
Manipülasyon ve Dedikodu →
Güven Erozyonu ve İzolasyon

5. Kaynakça

• American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (5th ed.). Arlington, VA: American Psychiatric Publishing.
• Millon, T., & Davis, R. (1996). Disorders of Personality: DSM-IV and Beyond. Wiley.
• Kernberg, O. (2016). Narcissism, Aggression, and Self-Destructiveness in the Psychotherapeutic Relationship. Yale University Press.
• Ronningstam, E. (2005). Identifying and Understanding the Narcissistic Personality. Oxford University Press.
• Kaynakça (APA)
• American Psychiatric Association. (2022). DSM-5-TR: Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders(Text Revision). American Psychiatric Publishing.
• Beck, A. T., & Freeman, A. (1990). Cognitive Therapy of Personality Disorders. Guilford.
• Bornstein, R. F. (2012). Dependent personality disorder: A critical review. Journal of Personality Disorders, 26(1), 1–21.
• Cain, N. M., Pincus, A. L., & Ansell, E. B. (2008). Narcissism at the crossroads. Clinical Psychology Review, 28(4), 638–656.
• Campbell, W. K., & Foster, C. A. (2007). The narcissistic self. Psychological Inquiry, 18(3), 197–214.
• Kernberg, O. F. (2016). Narcissistic Personality Disorder: Diagnostic and Clinical Challenges. APA Publishing.
• Krueger, R. F., Derringer, J., Markon, K. E., Watson, D., & Skodol, A. E. (2012). Initial construction of the PID-5. Psychological Medicine, 42(9), 1879–1890.
• Lindeman, M., & Aarnio, K. (2007). Superstitious, paranormal, and magical beliefs. Personality and Individual Differences, 43(7), 1139–1149.
• McCrae, R. R., & Costa, P. T. (2008). The five-factor theory of personality. In O. P. John et al. (Eds.), Handbook of Personality (pp. 159–181). Guilford.
• Millon, T., & Grossman, S. (2007). Moderating severe personality disorders. Wiley.
• Mikulincer, M., & Shaver, P. R. (2016). Attachment in Adulthood (2nd ed.). Guilford.
• Ronningstam, E. (2005). Identifying and Understanding the Narcissistic Personality. Oxford University Press.
• Widiger, T. A., & Trull, T. J. (2007). Plate tectonics in the classification of personality disorder. American Psychologist, 62(2), 71–83.
• Young, J. E., Klosko, J. S., & Weishaar, M. E. (2003). Schema Therapy: A Practitioner’s Guide. Guilford.

Views: 2