Türk Yıldızları 60 Yıllık Tasarımlarla, 35 Yıllık Uçaklarla Uçuyor
Türk Yıldızları, Türk Hava Kuvvetleri’nin akrobasi timidir ve gösterilerinde NF-5A/B Freedom Fighter jetlerini kullanmaktadır . Bu uçaklar ilk olarak 1960’larda hizmete girmiş olup, tasarım ve teknoloji olarak neredeyse 60 yıllık geçmişe sahiptir . Günümüzde dünyada aktif askeri filolarda bu kadar eski tasarımlı jetler neredeyse kalmamıştır ve Türk Yıldızları’nın NF-5’leri, çağımızda kullanımda olan en eski aerobasi jetlerindendir . Uçakların yaşının getirdiği riskler ve son yıllarda yaşanan kazalar nedeniyle, bu filonun durumu ve geleceği hem Türkiye’de hem de uluslararası havacılık çevrelerinde merak konusu olmuştur.
NF-5 Uçağının Gelişimi ve Üretimi
Northrop F-5 Freedom Fighter, 1950’lerin sonunda ABD’li Northrop firması tarafından geliştirilmiş hafif bir süpersonik savaş uçağıdır . İlk prototip 1959 yılında uçmuş, 1964 yılında resmen hizmete girmiştir . Northrop F-5, iki küçük ancak yüksek itişli General Electric J85 motoru sayesinde ses hızını aşabilen, buna rağmen boyutları ve maliyeti düşük tutulmuş bir tasarımdı . Bu sayede basit, bakımı kolay ve görece ucuz bir savaş uçağı ortaya çıkmıştır . F-5A ve çift koltuklu F-5B modelleri 1960’larda birçok ülkeye ihraç edilmiş, toplamda 800’den fazla üretilerek geniş bir kullanıcı kitlesi bulmuştur .
Northrop firmasının bu başarılı tasarımı, müttefik ülkelerin de ilgisini çekti. Uçağın ilk nesil üretiminin bir kısmı lisans altında farklı ülkelerde yapıldı. Örneğin Kanada’nın Canadair şirketi, Kanada Hava Kuvvetleri için CF-5 adıyla F-5 türevleri üretirken; aynı uçakların Hollanda için üretilen versiyonuna NF-5 adı verildi . NF-5A (tek koltuklu) ve NF-5B (çift koltuklu) modelleri, Canadair tarafından Hollanda Kraliyet Hava Kuvvetleri adına 1969-1972 yılları arasında toplam 105 adet üretilmiştir . NF-5’ler, temel olarak F-5A tasarımına dayanmakla birlikte bazı ek özelliklere sahipti: Manevra flapları, radar altimetre ve seyrüsefer için roller-map ekranı gibi iyileştirmeler içeriyordu . Bu uçaklar 1970’ler boyunca Hollanda’da görev yapmış ve 1991’de F-16’larla değiştirilince hizmetten çıkarılmıştır .
NF-5’in Özellikleri ve İyi Yönleri
Northrop F-5/NF-5 ailesinin bu kadar yaygın kullanılmasının sebebi, küçük ve çevik bir platform olarak sunduğu avantajlardır:
- Düşük Maliyet ve Kolay Bakım: F-5, karmaşık olmayan yapısı sayesinde muadillerine göre çok daha düşük satın alma ve işletme maliyetine sahipti . Küçük boyutlu oluşu yakıt tüketimini de azaltıyor, lojistik açıdan avantaj sağlıyordu . Aynı görevi yapan daha büyük uçaklara kıyasla F-5 filosu işletmek, özellikle sınırlı bütçeli müttefik ülkeler için ekonomik bir çözümdü.
- Yüksek Manevra Kabiliyeti: Uçağın aerodinamik tasarımı dönemi için son derece başarılı kabul edilir. Çift motorlu olmasına rağmen gövdesi küçüktü ve pilotajı nispeten kolay, kararlı bir uçuş karakteristiğine sahipti . Hatta dünya havacılık literatüründe F-5’in tasarımı, süpersonik jet uçuşuna en uygun dizaynlardan biri olarak tanımlanmaktadır . Yüksek itiş gücü/hafif gövde kombinasyonu sayesinde tırmanma oranı ve ivmelenmesi kendi sınıfında oldukça iyiydi.
- Çok Rollü Kullanım: F-5A/B ve türevleri tasarım olarak gündüz şartlarında hava üstünlüğü hedeflense de, hafif bombardıman ve yakın hava desteği görevlerini de icra edebiliyordu . 2 adet 20 mm top ve çeşitli bombalar/füzeler taşıma imkânı ile küçük çaplı bir çok amaçlı savaş uçağı görevini üstlenebildi. Bu esneklik, onu 1960’lar ve 70’lerde birçok ülke için cazip kıldı.
- Güvenilirlik: İki motorlu olması, motor arızalarında uçağın emniyetle devam edebilmesini sağlıyordu. Basit yapısı arıza olasılığını azaltırken, kompakt J85 motorları yüksek itiş-ağırlık oranıyla dönemin “hafif uçak” konseptini başarıya ulaştırdı .
Tüm bu iyi yönleri sayesinde F-5 Freedom Fighter, 26’dan fazla ülkenin envanterine girmiş ve yaklaşık 3.800 adet üretilmiştir . NF-5 modeliyse bu ailenin özel bir alt türü olarak sadece Hollanda ve bağlı olarak Türkiye envanterinde yer almıştır .
NF-5’in Hizmet Geçmişi ve Kullanan Ülkeler
Hollanda, F-5’in ilk Avrupa kullanıcılarından biri olarak 75 adet NF-5A ve 30 adet NF-5B’yi 1969-72’de teslim aldı . Bu uçaklar yaklaşık 20 yıl Hollanda Kraliyet Hava Kuvvetleri’nde hizmet verip 1991’e dek aktif kullanıldı. Ardından yerlerini F-16’lara bırakan Hollanda NF-5’lerinin bir kısmı depoya çekilirken, bir kısmı da diğer ülkelere satıldı veya hibe edildi .
Kanada, Northrop ile yaptığı lisans anlaşmasıyla kendi envanteri için CF-5 adını verdiği versiyonları üretti. 1968’den itibaren Canadair CF-5 olarak hizmete giren bu uçaklar, Kanada’da 1995’e dek kullanıldı ve daha sonra envanterden çıkarılarak bazıları başka ülkelere satıldı . Örneğin Venezuela 1970’lerde Kanada’dan birkaç adet CF-5 (yerel adıyla VF-5) satın alarak filosuna kattı; bu uçaklardan 5 tanesi uzun yıllar Venezuela Hava Kuvvetleri tarafından kullanılmıştır .
Yunanistan ve Norveç gibi bazı ülkeler de 1960’larda doğrudan Northrop F-5A/B modellerini envanterlerine aldılar. Yunan Hava Kuvvetleri 1965’ten 2002’ye kadar F-5 uçaklarını işletmiş, hatta 1991’de Hollanda’dan 10 adet NF-5A satın alarak filosunu takviye etmiştir . 2000’lere gelindiğinde ise bu ülkelerin tamamı F-5’leri emekliye ayırmıştır. Hâlen aktif hizmette kalan F-5 türevleri daha çok Brezilya, Tayvan, Güney Kore gibi ülkelerin modernize edilmiş F-5E/F Tiger II modelleridir. İlk nesil F-5A/NF-5 kullanan ülke neredeyse kalmamıştır.
Türkiye, F-5 ailesiyle 1970’lerde tanışmış olsa da kapsamlı envanter girişi 1987 yılında gerçekleşti . Bu dönemde Türk Hava Kuvvetleri, hem ABD envanterinden hem de diğer müttefiklerden ikinci el F-5A/B uçakları tedarik etmeye başladı . Özellikle Hollanda’nın elden çıkardığı NF-5’lerin önemli bir bölümü Türkiye’ye transfer edildi . Toplamda Türkiye, farklı kaynaklardan 200’den fazla F-5A/B ve NF-5A/B tedarik etti ve bunların bir kısmını eğitmen jet (ileri jet eğitim uçağı) olarak kullandı . 1990’larda envanterde bulunan F-5’lerin büyük kısmı modern uçaklar lehine kadrodan çıkarılırken, seçilen bir bölümü özel bir görev için ayrıldı: Türk Yıldızları akrotimi.
Türk Yıldızları ve NF-5 Uçakları
Türk Hava Kuvvetleri, Türk Yıldızları adlı milli akrobasi timini 7 Kasım 1992’de kurduğunda filo olarak elindeki NF-5A/B uçaklarını tahsis etti . Bu uçaklar Kanada’da üretilmiş Hollanda NF-5’leriydi ve Türk envanterine 1987 yılında girmişlerdi . Türk Yıldızları ilk gösterisini 1993’te dört uçakla icra etti; zamanla uçak sayısı artırılarak 2004’ten itibaren gösteriler sekiz uçakla yapılmaya başlandı . Böylece Türk Yıldızları, dünyada 8 süpersonik jetle gösteri yapabilen ilk tim unvanını kazandı .
Akrotim için ayrılan NF-5’ler, gösteri görevine uygun hale getirilmek üzere 1993-1994 yıllarında kapsamlı bir modifikasyondan geçirildi. Bu kapsamda uçakların burun kısmındaki 20 mm toplar söküldü, savaşta kullanılan şaft/yalın füzeler (chaff/flare) dispense edicileri devre dışı bırakıldı ve bu alanlarda yapısal iyileştirmeler yapıldı . Kokpit içi gösterge ve aynalar pilotun görüşünü en üst düzeye çıkaracak şekilde yeniden düzenlendi . NF-5’lerin karakteristik kanat ucu yakıt tankları, gösteri sırasında renkli duman üretecek bir sisteme dönüştürüldü: Uçaklara ilave edilen pompalar sayesinde uçuş sırasında bu tanklardaki özel sıvı boyalar egzoz gazına püskürtülerek kırmızı-beyaz duman efektleri elde edildi . Tüm bu değişiklikler Temmuz 1994’te tamamlanarak, 9 adet NF-5A ve 1 adet NF-5B uçak Türk Yıldızları filosuna teslim edildi .
Gösteri filotunda görev yapan NF-5’ler, 2000’li yıllara gelindiğinde bir kez daha yenilemeden geçti. 2000 yılında uçaklara uçuş sırasında manevraları kayıt altına alan üç eksenli kamera (VTR) sistemleri eklendi . Ardından 2010 civarında, kalan NF-5’lere kapsamlı bir ömür uzatma ve aviyonik modernizasyon programı uygulandı. Bu iyileştirmeler neticesinde günümüz filodaki uçaklar NF-5A-2000 ve NF-5B-2000 standardına yükseltilmiştir . Modernizasyon kapsamında göstergeler, seyir ve haberleşme aygıtları yenilenmiş; bazı uçaklara basit HUD (head-up display) ve diğer modern avionik sistemler entegre edilmiştir . Türk Yıldızları filosu halen envanterde kalan 10 adet tek kişilik NF-5A-2000 ve 6 adet çift kişilik NF-5B-2000 uçakla gösteri görevini sürdürmektedir .
Türk Yıldızları, 1990’lardan bu yana yurt içinde ve dışında sayısız hava gösterisi icra etmiş, Türk Hava Kuvvetleri’ni başarıyla temsil etmiştir. 2001 yılında Azerbaycan’ın Bakü şehrinde gerçekleştirdikleri gösteriyi bir milyondan fazla seyirci yerinde izlemiş ve bu alanda bir dünya rekoru kaydedilmiştir . Uçakların yüksek manevra kabiliyeti sayesinde, yakın kol uçuşu ve senkronize hareketlerde 1 metre kadar az mesafeyle düzen tutabilmekte; gösteri sırasında +7,3 G ile -3 G arasında değişen yüksek yerçekimi kuvvetlerine rağmen pilotlar hassas manevraları başarıyla yapabilmektedir . NF-5’lerin nispeten küçük ve çevik platformlar oluşu, onları akrobasi için gerçekten uygun kılmış; bu durum timin sloganına da yansımıştır: “Mükemmel bir uyum içinde beceri, hız ve disiplin” .
Zayıf Noktaları ve Getirilen Eleştiriler
Ne var ki, NF-5 uçaklarının teknolojisi günümüz standartlarına göre oldukça eskidir. Tasarımının temelleri 1950’lere dayandığından, bu uçaklar modern muharebe jetlerinde bulunan pek çok özelliğe sahip değildir. Uzmanlar ve çeşitli kaynaklar NF-5/F-5 ailesine dair şu zayıf noktalara dikkat çekmektedir:
- Sınırlı Aviyonik ve Silah Sistemleri: F-5A/NF-5, yalın bir gündüz avcı uçağı olarak tasarlandığı için gelişmiş radar sistemlerine sahip değildi. Dolayısıyla, 1980’lerden itibaren hava muharebelerinde önem kazanan görüş ötesi radar güdümlü füzeleri kullanma yeteneği bulunmuyordu . Bu durum, F-5’lerin daha modern savaş uçakları karşısında önemli bir dezavantaja sahip olması demekti. Northrop bu eksiği gidermek için 1980’lerde gelişmiş bir türev olan F-20 Tigershark’ı geliştirmeye çalışmışsa da, proje müşterisi çıkmadığı için iptal edilmiştir .
- Kısa Menzil ve Düşük Yük Kapasitesi: Küçük gövde yapısı, F-5’e operasyonel menzil ve taşıma kapasitesi konusunda kısıt getirmiştir. Uçak, dahili yakıt miktarının azlığı nedeniyle uzun menzilli operasyonlarda sık yakıt ikmali veya harici tanklara ihtiyaç duyuyordu. Örneğin F-5A’nın faydalı menzili benzer rollerdeki daha büyük uçaklara göre belirgin ölçüde daha kısaydı . Silah istasyonlarının sınırlı oluşu ve düşük ağırlık kapasitesi nedeniyle de ağır mühimmat veya geniş görev profillerinde kullanımı kısıtlı kaldı.
- Yaşlanma ve Metal Yorgunluğu: Türk Yıldızları’nın kullandığı NF-5 uçaklarının en büyük sorunu, artık çok yaşlanmış olmaları. Yaklaşık 60 yıldır hizmette olan bu jetlerde yoğun akrobasi manevralarından dolayı metal yorgunluğu oluşabileceği belirtiliyor . Sürekli yüksek G kuvvetlerine maruz kalan ve basınç değişimlerini sık yaşayan uçak gövdelerinde mikro çatlaklar ve yapı yorulmaları meydana gelebilir. Nitekim 2012 ve 2021 yıllarında Konya’da eğitim uçuşu esnasında meydana gelen kazalarda NF-5 uçaklarını kaybeden Türk Yıldızları, bu acı tecrübeler sonrası filoyu yakından incelemeye almıştır . Kazaların kesin sebebi her ne kadar pilotaj veya teknik arıza gibi farklı faktörlere dayanabiliyor olsa da, uzmanlar uçakların eski teknolojisi ve yorgun yapısının riski artırdığı konusunda hemfikirdir .
- Modern Güvenlik Donanımlarının Eksikliği: 1960’ların tasarımı olan NF-5’lerde günümüz jetlerinde bulunan gelişmiş uçuş kontrol sistemleri bulunmaz. Örneğin herhangi bir bilgisayar destekli uçuş kontrol (fly-by-wire) sistemi, otomatik yer yakınlık uyarıları veya geliştirilmilş fırlatma koltukları gibi pilot hayatını koruyan yeni nesil donanımlar bu uçaklarda yoktur. Bu da, özellikle düşük irtifada yapılan akrobasi uçuşlarında pilot hatasına yer bırakmayan bir dikkat ve ustalık gerektirmektedir. Maalesef 2012’de ve 2021’de yaşanan kazalarda birer pilotun şehit olması, bu risklerin ne kadar ciddi olduğunu göstermiştir .
- Dünyada Eşine Az Rastlanır Eski Filo: NF-5’ler, Türk Hava Kuvvetleri dışında aktif olarak uçurulmamaktadır. Dünya üzerindeki çoğu akrotim ve hava kuvveti, gösteri ekiplerinde daha modern eğitim jetlerini veya hizmetteki savaş uçaklarını kullanmaktadır (örneğin ABD Thunderbirds F-16, Rusya Knights Su-30, Türk SoloTürk F-16 gibi). Türk Yıldızları’nın halen 1960’ların bu küçük savaş uçaklarını kullanıyor olması, uluslararası havacılık çevrelerinde de dikkat çeken bir durumdur. Kanada’nın Snowbirds ekibi dışında (1960’lardan kalma CT-114 jetleriyle uçan) bu denli eski tasarım jetlerle gösteri yapan başka büyük akrotim kalmamıştır. Bu nedenle yabancı bazı yayınlarda Türk Yıldızları filosu “jet çağının fosili” benzeri esprili eleştirilere konu olmuştur (her ne kadar uçaklar iyi bakımdan geçirilse de).
Kaynakça
Cenciotti, D. (2021, April 7). Turkish Stars NF-5 Jet Crashes During Training Flight At Konya Air Base Killing Pilot. The Aviationist. URL: https://theaviationist.com/2021/04/07/turkish-stars-nf-5-jet-crashes-during-training-flight-at-konya-air-base-killing-pilot/
Charpentreau, C. (2021, April 7). Turkish NF-5 jet crashes during aerobatic training, the pilot killed. AeroTime. URL: https://www.aerotime.aero/articles/27625-turkish-aerobatic-jet-crashes-one-pilot-dead
Demirören Haber Ajansı. (2024, April 13). 60 yıllık NF-5 savaş uçakları yerini Hürjet’e bırakıyor! 24 TV. URL: https://www.yirmidort.tv/teknoloji/60-yillik-nf-5-savas-ucaklari-yerini-hurjete-birakiyor-172087
İstanbul Ticaret Gazetesi. (2024, April 29). Türk Yıldızları HÜRJET’le uçacak. URL: https://istanbulticaretgazetesi.com/turk-yildizlari-hurjetle-ucacak
Cumhuriyet. (2021, April 7). NF-5 uçağı nedir, özellikleri nelerdir? URL: https://www.cumhuriyet.com.tr/haber/nf-5-ucagi-nedir-ozellikleri-nelerdir-1826378
Wikipedia: Turkish Stars – Wikipedia (en). (Last modified 2025). URL: https://en.wikipedia.org/wiki/Turkish_Stars
Wikipedia: Northrop F-5 – Wikipedia (en). (Last modified 2025). URL: https://en.wikipedia.org/wiki/Northrop_F-5
Wikipedia: Canadair NF-5 – Vikipedi (tr). (Last modified 2023). URL: https://tr.wikipedia.org/wiki/Canadair_NF-5
Views: 6
