Kelebek etkisi teorisi bir sistemin başlangıç verilerindeki küçük değişikliklerin zamanla büyük ve öngörülemez sonuçlara yol açabilme ihtimalini savunur.
Teoriyi ilk dillendiren, MIT’den Amerikalı matematikçi ve meteorolog Edward Lorenz‘dir. Lorenz, 1961 yılında “Deterministik Bir Sistemde Uzun Vadeli Tahminlerin Olasılığı” adlı makalesinde bu terimi kullanmıştır.
Kelebek etkisi terimi, kaos teorisi ile yakından ilişkilidir. Kaos teorisi, karmaşık sistemlerin başlangıç koşullarına karşı aşırı hassasiyet gösterdiğini ve küçük değişimlerin bile zamanla büyük etkilere yol açabildiğini savunur.
Kelebek etkisinin en bilinen örneği, Amazon yağmur ormanlarında bir kelebeğin kanat çırpmasının ABD’de bir fırtınaya yol açabileceği fikridir. Bu örnekte, kelebeğin kanat çırpması atmosferdeki hava akımlarında küçük bir değişikliğe neden olabilir. Bu değişiklik zamanla büyüyerek fırtınaya dönüşebilir.
Kelebek etkisi teorisi, determinizm ve öngörülebilirlik kavramlarını sorgular. Determinizm, her olayın bir sebebinin olduğunu ve evrenin başlangıçtaki koşullar belli olduğu sürece her olayın önceden tahmin edilebileceğini savunur. Kelebek etkisi ise başlangıçtaki koşullarda küçük değişikliklerin bile büyük sonuçlara yol açabilme ihtimalini göstererek determinizmi zayıflatır.
Kelebek etkisi teorisi, meteoroloji, ekonomi, sosyoloji ve siyaset bilimi gibi birçok alanda kullanılmaktadır. Bu teorinin en önemli sonuçlarından biri, karmaşık sistemlerin uzun vadede tahmin edilmesinin zor olduğudur.
© 2024, Bedri Yılmaz.
BedriYilmaz.com by Bedri Yılmaz is licensed under Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International
